Արցախա-ադրբեջանական սահմանի ողջ երկայնքով արդեն երրորդ օրն է՝ լայնածավալ ռազմական գործողություններ են ընթանում։ Ադրբեջանական զինված ուժերը հրետակոծում են նաեւ խաղաղ բնակավայրերը, եւ այս ողջ ընթացքում, ինչպես եւ սպասվում էր, այս պետությանն իր աջակցությունն է հայտնում Թուրքիայի Հանրապետությունը։

Միջազգային կառույցներ, տարբեր երկրների բարձրաստիճան ներկայացուցիչներ արդեն անդրադարձել են Ադրբեջանի հրահրած ագրեսիային՝ որոշ դեպքերում անդրադառնալով նաեւ Թուրքիայի գործոնին։ Այսօր երեկոյան էլ ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը 27 տարի անց դարձյալ անդրադառնում է Արցախի հարցին՝ արտակարգ եւ դռնփակ նիստում։ Այս քննարկումը նախաձեռնել է ՄԱԿ-ի ոչ մշտական անդամ Էստոնիան:

Արցախի եւ Հայաստանի սահմանին տեղի ունեցող իրադարձությունների, միջազգային հանրության արձագանքի ու հայկական երկու պետությունների անհրաժեշտ քայլերի մասին զրուցել ենք քաղաքագետ Սարո Սարոյանի հետ։

- Պարո՛ն Սարոյան, 27 տարի անց ՄԱԿ-ի անվտանգության խորհուրդն այսօր դարձյալ անդրադառնալու է Արցախի հարցին․ ի՞նչ կարող ենք սպասել այսօրվա նիստից, մենք ինչ-որ բանաձեւ կամ փաստաթուղթ կարո՞ղ ենք ակնկալել։

- Ինչ-որ հայտարարության տեքստ գուցե լինի, բայց ես կցանկանայի, որ մեր հանրությունը դրան այդքան չնայեր։ Մեր խնդիրը մենք ինքերս պիտի լուծենք ու առաջին հերթին պիտի լուծենք ռազմի դաշտում, եւ դա լուծվում է ու շատ լավ է լուծվում։ Ամբողջ աշխարհն էլ տեսնում է՝ ինչ է կատարվում, մեզ միայն կարող է թվալ, թե չի տեսնում, բայց դա այդպես չէ։ Եւ, ըստ էության, արձագանքը խաղաղասիրական նոտաներով է լինելու. պահանջելու են դադարեցնել ռազմական գործողությունները եւ այլն, բայց բոլորս էլ գիտենք՝ մեր թշնամին ով է եւ ինչպիսի մտածողությամբ է այս ամենին մոտենում։ Մենք հնացած այդ շրջանակներից պիտի դուրս գանք՝ աշխարհից ինչ-որ բան մուրալ եւ սպասել՝ ինչ կասի, ոնց կասի, կպատժի՞, թե՞ ոչ եւ այլն։ Վաղուց արդեն անցել ենք այդ շրջափուլը եւ մեր խնդիրներն ինքներս ենք լուծում․ ով ինչ կասի՝ արդեն երկրորդական է։

- Այսինքն՝ կարծում եք՝ անկախ միջազգային կառույցների արձագանքից կամ նրանց հայտարարությունների բովանդակությունից՝ մենք պետք է հասկանանք, որ այս պատերազմում մենա՞կ ենք եւ մենա՞կ ենք լուծելու այս հարցը։

- Նախ պետք է արձանգրել, որ մենք պատերազմում ենք Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի դեմ՝ երկու պետության դեմ։ Պետք է հասկանանք, որ տվյալ դեպքում Թուրքիայի դեմ պատերազմելով՝ մենք արդեն իսկ մենակ չենք․ Թուրքիան շրջապատված է թշնամիներով, այնպիսի երկրներով, որոնք կցանկանային եւ ամեն ինչ կանեն, որ Հայաստանն այս պատերազմում հաղթանակած դուրս գա։ Դա արդեն իսկ փաստում է, որ մենք մենակ չենք, դիվանագիտական, քաղաքական աջակցություն լինելու է, մենք պիտի հասկանանք, որ այս խնդիրը մեր փոխարեն ոչ ոք չի լուծելու, եթե որեւէ մեկը գա ու լուծի, ապա դա կանի իր շահերի համար։ Դրա կարիքը չկա, այստեղ այն գիտակցումն է, որ դա քո խնդիրն է եւ դու էլ պիտի լուծես եւ վերջ։
Եւ եթե լուծում ես քո խնդիրը, մենակ չես, կգտնվեն այնպիսի ուժեր, որոնք ամեն ինչ կանեն քեզ աջակցելու համար եւ որը արվում է հիմա։ Այսինքն՝ այնպես չէ, որ մենք անելանելի իրավիճակում ենք հայտնվել, որ աշխարհը մեր դեմ է եւ այլն։ Ո՛չ, խնդիր ունի Ադրբեջանը, խնդիր ունի Թուրքիան։ Բայց մենք մեր գործը պիտի շարունակենք անել եւ աջակցությունները ինքնաբերաբար կլինեն։

- Իսկ ընդհանուր առմամբ ինչպե՞ս եք գնահատում մեր գերատեսչությունների կոմունիկացիան միջազգային հանրության հետ։

- Աշխարհի հետ հարաբերվելու տեսակետից թերացումներ շատ կան։ Ի տարբերություն բանակի, որը կայացած ինստիտուտ է եւ իր առջեւ դրված խնդիրները կատարյալ լուծում է, մնացած ինստիտուտները թերանում են, ե՛ւ դիվանագիտական դաշտում, ե՛ւ տեղեկատվական պատերազում, ե՛ւ արտաքին աշխարհի հետ հարաբերվելիս։

- Ի՞նչ պիտի արվի, որ չի արվում։

- Մենք պետք է հասկանանք, որ այն, ինչ բանակը հիմա անում է, պատերազմը ավարտելու համար քիչ է։ Պատերազմը կավարտվի, երբ Ադրբեջանը հոգեբանորեն կպարտվի։ Այդ պարտության համար բանակի գործողությունները գործի կեսն են։ Իսկ հանրությունը խնդիր ունի տեղեկատվական դաշտը լցնելու, սոցիալական ցանցերում քո բանակի կերպարը ձեւավորելու։ Այսպիսի խնդիրների դեպքում հատուկ ծառայությունները պիտի գործեն եւ անեն այնպիսի քայլեր, որոնք կխորացնեն ընկճվածությունը ադրբեջանական հանրության մեջ, եւ հաղթանակը արագացված տեմպերով կմոտեցնեն։ Սա է որ պետք է արվի՝ տարբեր ինստիտուտների ներգրավմամբ տարբեր գործիքակազմերով։ Այստեղ մենք թերանում ենք։

- Պարո՛ն Սարոյան, Reuters գործակալությունն ու The Guardian-ը փաստում են, որ Թուրքիան սիրիացի գրոհայինների է ուղարկում Ադրբեջան։ Սա, ինչպես նախկինում, այնպես էլ հիմա, քանակական առավելություն է տալիս թշնամուն։ Չնայած Դուք նշեցիք, որ բանակը կատարյալ է իրականացնում իր առջեւ դրված առաջադրանքը, սակայն այս հանգամանքը կարո՞ղ է հավելյալ բարդացնել իրավիճակը, թե՞ կարեւորը ոգին է, որի ամրությունը մենք այսօր տեսնում ենք։

- Նախ ասեմ, որ իրենք այսպես թե այնպես բանակի մարդուժի քանակով առավելություններ ունեն եւ նախկինում էլ ունեցել են, բայց դա վճռորոշ հանգամանք չէ, վճռորոշ հանգամանքը զինվորի հոգեբանական կառուցվածքն է։ Զինվորը կռվում է՝ հասկանալով՝ ինչի համար է կռվում, հոգեբանական ինչ տրամադրվածությամբ է կռվում։ 
Վարձկանների հանգամանքը միայն թվում է առավելություն, վարձու բանակը շատ վտանգավոր է՝ նույնիսկ օգտագործողի համար․ մի քանի անհաջողություն, եւ վարձու բանակն արդեն գլխացավանք է դառնալու օգտագործողի համար։ Մենք պիտի հասկանանք սա ու այս եղանակով հաղթանակը մոտեցնենք։ Վարձու բանակը, որի նպատակը ոչ թե հայրենիքի պաշտպանությունն է, գոյաբանական, այս էքզիստենցիալ խնդիրը լուծելը, այլ փող աշխատելը։ Այդ բանակը, դեմ գալով ուժեղ եւ իրապես կռվող բանակի, միանգամից փոշիանում է։

- Այս պատերազմի առաջին օրվանից Ազգային ժողովում պատգամավորները կոնսենսուսով եկան մի ընդհանուր հայտարարի, որ պետք է հանրային լայն քննարկման դրվի Հայաստանի կողմից Արցախի ճանաչման հարցը։ Հայաստանն այս ճանապարհո՞վ պիտի գնա, եւ եթե այո, ի՞նչ հետագա զարգացումներ կարող են լինել։

- Ձեր նշած խնդիրը Ղարաբաղյան խնդրի մաս է կազմում։ Այն խնդրի, որի էությունն է միանալ Հայաստանին։ Միացում կարգախոսի տակ է սկսվել այս ամենը, եւ բոլորի մտքում կա սա։ Այս խնդիրը ժամանակին չի լուծվել մեր կառավարության վախկոտության պատճառով, չի լուծվել շահային ներգործությունների պատճառով, շատ այլ տարբեր պատճառներով։ Հիմա մենք երեսուն տարի հետո նորից լայնածավալ պատերազմի մեջ ենք ներգրավվել։ Իհարկե, բուն էությունը լուծելու խնդիր կա, այլ հարց է՝ մենք միացման խնդիրը ինչպե՞ս ենք լուծում։ Կա բանավեճ. միանա՞լ, թե՞ ԼՂՀ ճանաչում տալ։ Եթե միայն ԼՂՀ ճանաչում պիտի տրվի՝ առանց միացման խնդիրը լուծելու, ապա դա կարող է ավելի խճճել իրավիճակը։ Միայն ինքնանպատակ ճանաչումը ոչինչ է։ Եթե մենք հիմա գնում ենք ճանաչման ճանապարհով, պիտի հասկանանք, որ պետք է մինչեւ վերջ գնալ, հասկանալ՝ ի՞նչ ընթացակարգով ենք լուծելու միացման խնդիրը։ Այստեղ արդեն բավական մեծ խնդիրներ կա ե՛ւ դիվանագիտական, ե՛ւ իրավական տեսանկյունից։

- Երկարաժամկե՞տ գործընթաց է ենթադրելու ճանաչում-միացում ճանապարհը, եթե, իհարկե, այդ ուղղությամբ գնանք։

- Կարող է կարճաժամկետ լինել։ Օրինակ՝ Ռուսաստանն իր կազմի մեջ մտցրեց Ղրիմը ընդամենը մեկ օրում՝ հանրաքվե անելով։ Կարեւոր է խելամիտ ծրագիր կազմելը, հանրությանը նախապատրաստելը, ինստիտուտները նախապատրաստելը, ինչը բավական աշխատատար է։ Այս աշխատանքները կատարելու համար պետք է մինչեւ վերջ մշակվի ամբողջ գործընթացը։ Եվ այս ամենին մի ամբողջ կոնցեպտուալ մոտեցում է պետք ցուցաբերել։

- Պարոն Սարոյան, այսօր Իմ քայլը խմբակցության ղեկավար Լիլիթ Մակունցը մի գրառում էր կատարել, որով չէր բացառում Հայաստան-Արցախ ռազմական պայմանագիր կնքելու հնարավորությունը։ Սա Արցախը ճանաչելու պրոցեսի մա՞ս կարող է լինել, առաջին քա՞յլը, թե՞ ընդհանրապես կարող է հետաձգել ճանաչման-միացման հարցը։

- Չեմ կարող պատկերացնել մի իրավիճակ, որ առանց երկրի անկախությունը ճանաչելու այդպիսի պայմանագիր կնքես այդ երկրի հետ։ Ես կարող եմ հասկանալ, որ այդ գործընթացը շղթայի մի մաս է, մի օղակ․ դու ճանաչում ես պետությանը, հետո կնքում ես պայմանագիր, դաշինք եւ այլն, մնացած առումով դա ոչ պրոֆեսիոնալ մոտեցում է, կիսաքայլ է։ 
Այդպես չի կարելի, պիտի կոնցեպտուալ լինի մոտեցումը, ծրագրային պիտի լինի, հասկանալի լինի, իրավունքը չի կարելի ոտնահարել։ Հիմա այդ իրավական փաստաթղթի արժեքը ո՞րն է, եթե պետությունը չես ճանաչում, բայց հետը պայմանագիր ես կնքում։ Եթե ճանաչում ես, դրանից հետո պայմանագրի հարցը հասկանալի է, բայց սայլը ձիուց առաջ չեն դնում։ Փաստորեն, վախենում են ճանաչել, բայց չեն բացառում, որ կգնան պայմանագիր կնքելու ճանապարհով։ Իրենք վախենում են ճանաչել, որովհետեւ դա միջազգային իրավունքի հետ կապված խնդիր է եւ իրանց անորոշությունը թույլ չի տալիս իրավական գնահատական տալ, քաղաքական պատասխանատվություն վերցնել եւ այդ քայլն անել։

Եթե մենք ԼՂՀ ճանաչման ճանապարհով ենք գնում, պիտի հստակ լինի՝ միացման խնդիրը ոնց ենք լուծում, քայլերի հաջորդականությունը պիտի հստակ լինի, օդում կախված չի կարելի թողել։ Պիտի հստակեցվի ժամանակահատվածը, գործիքակազմը, հանրությունը պիտի իմանա այդ պատասխանատվության մասին։

- Իսկ ի՞նչ հետեւանքններ կարող են լինել Արցախի ճանաչման ու Հայաստանին միանալու դեպքում՝ տարածաշրջանային ու աշխարհաքաղաքական առումով։ Կարծիքներ կան, որ Թուրքիան այդ պարագայում արդեն կոնկրետ Հայաստանի հետ կսկսի լայնածավալ ռազմական գործողություններ։ 

- Թուրքիան արդեն պատերազմում է Հայաստանի դեմ՝ ղարաբաղյան ճակատում, եւ արդեն չկա փաստարկը, որ եթե մենք գնանք այդ ճանապարհով, Թուրքիան պատերազմ կսկսի։ Սկսել է արդեն, վերջ, լայնածավալ պատերազմ է։ Միջուկային զենք էլ չունեն, որ վախեցնեն, թե օգտագործելու են մեր դեմ, մնացածն արդեն հեքիաթ է։ Ճանաչման արդյունքում ոչինչ էլ չի լինի։ Եթե Թուրքիան պիտի Հայաստանի վրա հարձակվի, նա ճանաչման պատրվակին չի սպասելու։ Մենք արդեն լայնածավալ պատերազմի մեջ ենք, այլ բան չի կարող լինել։ Հայաստանին սպասում է քաղաքական լուրջ գործընթաց միայն, որից գլուխ չեն հանում եւ որից վախենում են, բայց անհիմն ձեւով։ Եթե ուզում են լայն քննարկումներ իրականացնել, թող իրականացնեն, տեսնենք՝ ի վերջո այդ կամքը կձեւավորվի՞ իրանց մոտ, թե՞ չէ, թե՞ կմնան նույն հին 30 տարվա կամքի շրջանակում, այդ ՀՀՇ-իզմի կամքի շրջանակում։ 

- Փաստորեն, ըստ Ձեզ, սա այն վճռորոշ կետն է, որից հետ, այսպես ասած, ՀՀՇ-իզմն է, մյուս կողմում․․․

- Քաղաքական առումով․ ռազմական առումով մենք հետ գնալու բան չունենք, ռազմական առումով առաջ ենք գնում ու գնալու ենք, դա՝ անխոս, բայց քաղաքական առումով խնդիր ունենք աճելու, քաղաքական աճ ապահովելու։ Եւ բանակը մեզ այդ հնարավորությունը տալիս է, բանակը տալիս է, քաղաքական ղեկավարությունը 30 տարի հետ է ընկած, 30 տարի առաջվա մտածողությամբ է շարժվում։ Աշխարհը փոխվել է, քո բանակը Թուրքիային է ընկճում արդեն, բայց քաղաքական մտածողությունը նույնն է մնացել։ Այս խնդիրը պիտի լուծվի։ 
Իսկ բանակն իր խնդիրը լուծում է, կրկնում եմ, հանրությունն էլ համախմբված է, պառակտում չի լինելու պատերազմի ժամանակ, անխոս, մեր հանրությունը խելամիտ է, ես քաղաքական մտքի աճի մասին եմ խոսում եւ կառավարողների։ Բայց իրենք էլ կաճեն, իրենք էլ կհասկանան, որ նոր ժամանակները բոլորովին այլ պահանջներ են դնում մեր առջեւ։

Հայարփի Բաղդասարյան