Թուրքիա

Թուրքիայի Հանրապետությունը պետություն է Եվրասիայի հարավարեւմտյան հատվածում։ Սահմանակցում է Հունաստանին, Բուլղարիային, Վրաստանին, Իրաքին, Սիրիային, Հայաստանին, Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը եւ Ադրբեջանի էքսկլավ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետությանը։ Բնակչությունը 2015թ. մարդահամարի տվյալներով 82.003.882 մարդ։ Տարածքը 783.562 կմ²։ Երկիրը ղեկավարում է նախագահ Ռեջեբ Թայիփ Էրդողանը։

Տեսանյութերը վավերագրում են սիրիացի վարձկանների ներկայությունը ղարաբաղյան հակամարտությունում |hetq.am|

hetq.am: Ֆրանսիական «Ֆրանս 24» հեռուստաընկերության «Դիտորդներ» (Les Observateur) փաստերի ստուգման հաղորդաշարը տեսանյութերի վերլուծությամբ ցույց է տվել սիրիացի վարձկանների մասնակցությունը Արցախում ընթացող ռազմական գործողություններին։ «Դիտորդներ» հաղորդաշարը պատրաստվում է իրադարձությունների ականատեսների վկայությունների հիման վրա, որոնք տեսանյութեր եւ լուսանկարներ են ուղարկում խմբագրություն կամ տարածում են դրանք համացանցում։ Ապա խմբագրության փաստերի ստուգման մասնագետները վերստուգում են դրանք եւ հրապարակում։ «Հետքը» 2019-ին եղել է «Դիտորդների» խմբագրությունում եւ գրել նրանց աշխատանքի մասին։ Թարգմանաբար ներկայացնում ենք «Ֆրանս 24»-ի հետաքննությունը։ Սեպտեմբերի վերջից ռազմական հակամարտություն է բռնկվել Լեռնային Ղարաբաղում (անջատողական անկլավ Ադրբեջանի կազմում, որը հայերի հսկողության տակ է. Ադրբեջանի համար վերապահումով անկլավ կարելի է համարել նախկին ԼՂԻՄ-ը, որը սահման չուներ Հայաստանի հետ, սակայն ԼՂՀ-ն անկլավ չէ - «Հետք»)՝ չնայած զինադադարին, որի մասին համաձայնություն ձեռք բերվեց հոկտեմբերի սկզբին։Բազմաթիվ տեսանյութեր ցույց են տալիս Սիրիայի հյուսիս-արեւելքից հավաքագրված սիրիացի վարձկանների ներկայությունը եւ ներգրավվածությունը ադրբեջանական բանակում, որին աջակցում է Թուրքիան։ Թուրքական եւ ադրբեջանական իշխանությունները կտրականապես հերքում են իրենց ներգրավվածությունն այս հավաքագրման մեջ՝ չնայած հավաքագրված սիրիացի կռվողների բազմաթիվ վկայություններին, որոնք հրապարակվել են միջազգային մամուլում։ Ուշադրություն, այս հոդվածում առկա որոշ պատկերներ կարող են շոկ առաջացնել զգայուն մարդկանց մոտ Սեպտեմբերի 27-ից առ այսօր ադրբեջանական իշխանությունները չեն հրապարակել իրենց զոհերի պաշտոնական թիվը, սակայն հաստատում են մի քանի տասնյակ քաղաքացիական զոհերի փաստը։ Հոկտեմբերի 18-ին հաստատված հրադադարը արագ՝մի քանի ժամում, խախտվեց երկու կողմից։ Այս հակամարտության մեջ Թուրքիան աջակցում է Ադրբեջանին, իսկ Հայաստանը՝ ֆինանսապես ու ռազմական առումով՝ Լեռնային Ղարաբաղին։ Առնվազն չորս տեսանյութ՝ տեղորոշված լրագրողների եւ տեղորոշման (գեոլոկացիայի) մասնագետների կողմից, հաստատում են սիրիացի վարձկանների ներկայությունը Լեռնային Ղարաբաղում։ Առաջին տեսանյութ. վարձկանների մարզման ճամբար «Տելեգրամ» ալիքում սեպտեմբերի 25-ին տարածված այս տեսանյութը ցույց է տալիս, թե ինչպես են վարձկանները մարզման ճամբարում պատրաստվում՝ Ադրբեջան մեկնելու։ Տեղացի լրագրողների ասելով, որոնց մեր խմբագրությունը ցույց է տվել տեսանյութից մի հատված՝ երիտասարդ վարձկանները խոսում են հյուսիսարեւմտյան արաբերենով։ Տեսանյութում առկա տարրերի շնորհիվ «Obretix» անունով օգտատերը, որը տեղորոշման մասնագետ է, բացահայտել է նկարահանման վայրը։ Խոսքը Հավար Քիլիս (Hawar Kilis) գյուղի մոտ գտնվող ռազմական ճամբարի մասին է, որը հեռու չէ թուրքական սահմանից՝ Սիրիայի հյուսիսում, որը ձեւավորել է Սիրիական ազատ բանակը 2016-ին: Հավար Քիլիսում գործող խմբավորումներն արդեն մասնակցել էին «Եփրատի վահան» թուրքական ռազմական գործողությանը, որն իրականացվել էր Սիրիայի հյուսիս-արեւմուտքում 2017-ի գարնանը թե՛ Բաշար Ասադի ռեժիմի, թե՛ «Իսլամական պետություն» կազմակերպության դեմ: Երկրորդ տեսանյութ. վարձկանների ժամանումը Ադրբեջան Սեպտեմբերի 27-ին սիրիական սոցցանցերում մեկ այլ տեսանյութ հայտնվեց։ Տեսնում ենք 4x4 մեքենաների մի շարասյուն, որոնց վրա սիրիացի կռվողներն են, եւ նրանց թուրքերեն ոգեւորում են տեղացիներն ու տեսանյութի հեղինակը։ Կռվողները կրակում են իրենց ինքնաձիգերից եւ վանկարկում՝ «[Մարգարեն] Մուհամեդը [միշտ] կլինի մեր ուղեկիցը»: Այս մարտակոչը բնորոշ է Սիրիայի ազգային բանակի (ANS) գումարտակներին, որոնց մի մասը Սիրիական ազատ բանակի (ASL) մաս էին կազմում (ASL - սիրիական ապստամբ զինված խմբավորումների կոալիցիա, որը ձեւավորվել է 2011 թ.՝ սիրիական ռեժիմի դեմ կռվելու նպատակով): Համացանցի օգտատերերն ու աշխարհագրական դիրքի տեղորոշման մեջ մասնագիտացած լրատվամիջոցները վիզուալ տարրերի շնորհիվ կարողացան գտնել այն վայրը, որտեղ նկարահանվել է այս երկրորդ տեսանյութը. Ադրբեջանի հարավում՝ Ղարաբաղի տարածաշրջանում գտնվող Հորադիզ քաղաքի մի բուլվարում։ Երրորդ տեսանյութ. վարձկաններն իրենց ընկերներին կոչ են անում միանալ իրենց Ադրբեջանում Հոկտեմբերի 3-ին Հալեպի տեղական տեղեկատվական հարթակներից վերցված այս տեսանյութը նկարահանել է մի սիրիացի վարձկան։ Այն նախատեսված է Սիրիայում մնացած նրա գործընկերների համար։ Տեսանյութի վրա (կարմիր) լոգո կա՝ [Սիրիական] ազգային բանակը Ադրբեջանում։ «Ֆրանս 24»-ի «Դիտորդների» խմբագրությունը կարողացել է կապ գտնել այս դրվագում երեւացող մարտիկների եւ «Սուլթան Մուրադ» խմբավորման միջեւ, որը Սիրիայի ազգային բանակի՝թուրքմենական ծագմամբ խմբավորում է։ Տեսանյութում լսվում է ժողովրդական երաժշտություն, որը գովերգում է այս նույն խմբավորումը: Հեղինակը հրավիրում է իր ընկերներին պարելու եւ դիրք բռնելու՝ վիդեոյի համար։ Ապա քաջալերում է Սիրիայում մնացած մարտիկներին կամավորագրվել։ «Բարով գաք, միացեք մեզ, որպեսզի միասին զվարճանանք՝ ընդդեմ Հայաստանի»,- տեսախցիկի առաջ լայն ժպտալով՝ նետում է այս խոսքերը։ Նրանցից ոմանք զինվորական հագուստով են ու ինքնաձիգներով։ Չորրորդ տեսանյութ. դաժան առճակատում հայ զինվորների հետ Այս տեսանյութը ռազմաճակատում նկարահանվել է Սիրիական ազգային բանակի «ալ Ֆարուք» (ստեղծված 2011-ին) բրիգադին փոխկապակցված «Համզա» դիվիզիայի մարտիկներից մեկի կողմից մոտավորապես հոկտեմբերի 3-ին եւ տարածվել սոցցանցերում հոկտեմբերի 10-ից։ Այստեղ երեւում են գետնին ընկած հայ զինվորների մարմինները։ «Փառք Աստծո, ահա նրանց ավարն ու զինամթերքը: Աստված մեզ հաղթել կտա յուրաքանչյուր խոզի եւ յուրաքանչյուր անհավատի», - հայտարարում է նա՝ առաջ շարժվելով մարմինների միջով: Ցնցող տեսարանների պատճառով մենք բավարարվում ենք՝ տեղադրելով բնօրինակ տեսանյութից այս աղոտ հատվածը «Bellingcat»-ի լրագրող Ալեքսանդր ՄըքՔիվերը աշխարհագրորեն տեղորոշել է միջադեպի վայրը. իրանական սահմանից ոչ հեռու՝ Ադրբեջանի հարավում գտնվող Մարջան գյուղի մոտ, որն ադրբեջանցիների վերահսկողության տակ է։ Չնայած սիրիացի վարձկանները սոցցանցերում լայնորեն տարածում են ղարաբաղյան հակամարտության մեջ իրենց ներգրավվածությունը հավաստող տեսանյութեր, Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի պաշտպանության նախարարները կտրականապես հերքում են նրանց ներկայությունը Լեռնային Ղարաբաղում։ «Գաղափարական հարթությունը վերացել է, այսօր շարժառիթը աշխատավարձն է» Մարդու իրավունքների սիրիական դիտորդ կենտրոնի (OSDH) զեկույցի համաձայն՝ հոկտեմբերի 18-ի դրությամբ առնվազն 134 սիրիացի վարձկան է սպանվել Ադրբեջանում, որոնցից 92-ը հայրենադարձներ էին։ Նույն աղբյուրը պնդում է, որ հակամարտության սկզբից ի վեր ամենաքիչը 2050 վարձկան է տեղափոխվել Սիրիայից, յուրաքանչյուր խմբում՝ 400 զինյալ։ «Ֆրանս 24»-ի «Դիտորդների» խմբագրությունը չկարողացավ այս թվերն անկախ ստուգման ենթարկել, ոչ էլ կարողացավ կապ հաստատել սիրիացի որեւէ զինյալի հետ։ Բրիտանական «The Independent»-ի համաձայն, որը կարողացել է խոսել Ադրբեջան մեկնած զինյալներից մեկի հետ, առաջին հավաքագրումը կատարվել է այս տարվա հուլիսին՝ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ լարվածության ժամանակ։ Նրանց խոստացվել էր 1200-1500 դոլար աշխատավարձ՝ նշանակալի գումար մի երկրի համար, որտեղ բնակչության 83 %-ն ապրում է աղքատության շեմից ցածր՝ համաձայն ՄԱԿ-ի 2019 թ. զեկույցի։ Ֆեննի Ալարկոնը, ով սիրիացի անկանոն խմբավորումների գծով փորձագետ է եւ «Intelligence Online» պարբերականի լրագրող, բացատրում է. «Սա Թուրքիայի համար գրեթե բնական է դառնում՝ ներգրավել այս զինյալներին զինված բախումներում: Նրանք էժան են, պատրաստված են. դա հեշտ աշխատանք է»: Շարունակությունը՝ hetq.am-ում

16:21 - 22 հոկտեմբերի, 2020

Աշխարհում «Բայրաքթարների» խոցման մոտ 30 փաստական դեպք է հայտնի․ միայն մեկ տասնյակը Արցախի ՊԲ ստորաբաժանումների թիրախն են եղել

Պաշտպանության բանակի զինված ուժերն օրերս՝ հոկտեմբերի 19-ի մարտերի ընթացքում, խոցել են հակառակորդի հինգ անօդաչու թռչող սարք, որոնց թվում՝ թուրքական արտադրության «Բայրաքթար»։ Ադրբեջանը «Բայրաքթար» տեսակի անօդաչուները միայն նախօրեին չէ, որ կիրառել է։ Պատերազմական գործողությունների դեռեւս երրորդ օրը ՀՀ ՊՆ մամուլի խոսնակ Շուշան Ստեփանյանը հայտնել էր, որ թուրքական F-16 կործանիչը ՀՀ օդային տարածքում խոցել է ՀՀ ԶՈւ ռազմաօդային ուժերի ՍՈւ-25 գրոհիչը: Ստեփանյանն այդ օրը նշել էր, որ կործանիչներն ապահովում էին ՀՀ բնակավայրերի եւ ԶՈՒ ցամաքային ստորաբաժանումների ուղղությամբ թուրքական արտադրության «Բայրաքթար» ԱԹՍ-ով ռմբահրթիռային հարվածները: Երեկ էլ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտնեց, որ Արցախի ՊԲ-ի խոցած «Բայրաքթար»-ների թիվը հասնում է շուրջ մեկ տասնյակի, ուղղակի խոցված սարքերից ոչ մեկը ՊԲ վերահսկողության տակ գտնվող տարածքներում չէր ընկել: «Բայրաքթար» ՏԲ2-ը 6,5 մ երկարությամբ, թեւերի 12 մ բացվածքով եւ մինչեւ 55 կգ բեռնատարողությամբ հարվածային ԱԹՍ է։ Այն կարող է զարգացնել մինչեւ 222 կմ/ժ արագություն, գործողության շառավիղը 150 կմ է, թռիչքի առավելագույն բարձրությունը՝ 8200մ։ Այս տեսակի ԱԹՍ-ն կարող է իր վրա կրել կառավարվող հակատանկային հրթիռներ եւ օդային ռումբեր: «Baykar Makina» ընկերությունը 2000-ականներին է սկսել «Բայրաքթարի» նախագծումը: ՏԲ2-ը հիմնված է ավելի վաղ արտադրված «Բայրաքթար» ՏԲ1 տարբերակի վրա, որն առաջին անգամ գործարկվել է 2009 թվականին: Իսկ մարտական գործողությունների ժամանակ առաջին անգամ կիրառվել է 2014-ին՝ Թուրքիայի արեւելքում: Այս սպառազինության կիրառման մասին առաջին պաշտոնական տեղեկությունը եղել է 2016 թվականին։ Նշվել է, որ այն օգտագործվել է քրդական ստորաբաժանումների դեմ: Ի դեպ, Արցախի ՀՕՊ ստորաբաժանման խոցած «Բայրաքթարներից» մեկի ուսումնասիրությունից պարզվել է, որ դրա հեռակառավարվող տեսախցիկը L-3 WESCAM CMX-15D մոդելի է: Կանադայի WESCAM ընկերությունն է այն արտադրել՝ այս տարվա հունիսին, իսկ «Բայրաքթար» TB2-ի վրա տեղադրվել է անցյալ ամիս՝ սեպտեմբերին: Ընդհանուր աշխատանքը կազմել է 31 ժամ: Ժամանակակից պատերազմներում հարվածային անօդաչու թռչող սարքերը համարվում են ամենահզոր զենքերից։ Թուրքական այս անօդաչուները ակտիվորեն գործածվել են հիմնականում Լիբիայում ու Սիրիայում ռազմական գործողությունների ժամանակ, ապա, փաստորեն, նաեւ մեր տարածաշրջանում։ Պնդումներ կան, որ «Բայրաքթար» տեսակի ԱԹՍ-ն խոցելը բավականին բարդ է․ մինչ օրս հայտնի է աշխարհում խոցված մոտ 30 «Բայրաքթարի» մասին՝ այդ թվում՝ արցախա-ադրբեջանական սահմանի այս մարտերի ընթացքում ոչնչացվածները։ Ե՞րբ եւ որտե՞ղ են խոցվել «Բայրաքթարները» Բաց որոնման արդյունքներով՝ առաջին խոցված «Բայրաքթարի» մասին փաստական նյութը 2019 թվականի դեկտեմբերի 13-ին է եղել․ Խալիֆա Հաֆթարի Լիբիական ազգային բանակի ուժերին հաջողվել է խոցել Ազգային միասնության կառավարության Ֆայզ Սարաջի անօդաչու թռչող սարք։ Այն խոցվել է Այն-Զարայի շրջանում` Տրիպոլիից հարավ։ 2020 թվականի հունվարի 22-ին Լիբիայի Ազգային բանակը ոչնչացրել է թուրքական եւս մեկ «Բայրաքթար» TB2, որը պատրաստվում էր օդ բարձրանալ Տրիպոլիի Միտիգա օդանավակայանից: Լիբիայի Ազգային բանակը փետրվարի 25-ին խոցել է եւս մեկ «Բայրաքթար»՝ մայրաքաղաք Տրիպոլիից հարավ գտնվող Սուք Ալ-Խամիսի շրջակայքում։ Լիբիայի զինված ուժերի գեներալ-մայոր Ահմեդ Սալեմի խոսքերով՝ փետրվարի 28-ին Ազգային բանակը խոցել է վեց «Բայրաքթար», որոնցից միայն երկուսի նկարներն են տեղադրվել համացանցում: Եւս երկու «Բայրաքթար» էլ խոցվել է մարտի 31-ին․ այս մասին նույնպես հաղորդել է Լիբիայի բանակի մամուլի ծառայությունը։ Ապրիլի 11-ին Լիբիայում դարձյալ «Բայրաքթար» է խոցվել։ Լիբիայի զինված ուժերը եւս երկու «Բայրաքթար» տեսակի ԱԹՍ են խոցել ապրիլի 17-ին, մեկն էլ՝ հաջորդ օրը։ Մայիս ամսվա ընթացքում Լիբիայում խոցվել է 3 «Բայրաքթար»՝ մայիսի 2-ին, 12-ին եւ 23-ին։ Հաջորդ ամիս Լիբիական բանակը խոցել է եւս երեքը․ երկուսը՝ հունիսի 7-ին, մեկը՝ հաջորդ օրը։ Փաստորեն, թուրքական հարվածային այս դրոնները, որ ակտիվորեն կիրառվել են Սիրիայում, Լիբիայում ու Արցախում, այդքան էլ անխոցելի չեն։ Ինչպես նշեցինք, մեր կողմի պաշտոնական տեղեկությունների համաձայն՝ Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակի ստորաբաժանումները շուրջ 25 օր տեւող պատերազմական գործողությունների ընթացքում արդեն մեկ տասնյակի հասնող «Բայրաքթար» են զգետնել։ Ի դեպ, ՀՀ ՊՆ մամուլի խոսնակ Շուշան Ստեփանյանը երեկ մեր խոցած «Բայրաքթարներից» մեկի նկարն էլ հրապարակեց։ Արցախի ՊԲ ստորաբաժանումների խոցած «Բայրաքթարներից» մեկի կտորները Նարեկ Մարտիրոսյան, Հայարփի Բաղդասարյան

14:38 - 21 հոկտեմբերի, 2020