Ամուլսար

Ամուլսարը լեռ է Վայոց ձորի և Սյունիքի մարզերի սահմանագլխին, Զանգեզուրի լեռնաշղթայի հյուսիսային մասում։ Բարձրությունը 2987 մ է։ Ամուլսարում կան ոսկու պաշարներ, մասնավորապես, համաձայն «Լիդիան Արմենիա» ընկերության տարածած տեղեկատվության՝ Ամուլսարի հանքավայրի հաստատված ընդհանուր պաշարները կազմում են 89376.3 հազար տոննա հանքաքար, 73733 կգ ոսկի, 294.367 տոննա արծաթ։ 2014 թ․ ՀՀ կառավարության կողմից Գեոթիմ ՓԲԸ («Լիդիան Արմենիա»-ի իրավանախորդ) երկրաբանահետախուզական կազմակերպությանը տրվել է Ամուլսարի հանքավայրի շահագործման թույլտվություն։

Ամուլսարի հանքի շահագործման հնարավոր ռիսկերի վերաբերյալ հասարակական տարբեր շերտեր, փորձագետներ, բնապահպաններ իրենց մտահոգություններն են բարձրաձայնել, որոնք կապված են Ջերմուկի հանքային ջրերի աղտոտման, մոտակա ջրամբարների (այդ թվում՝ Կեչուտի), Արփա գետի, գետակների, Սևանա լճի աղտոտման, շրջակա միջավայրի թունավորման, ցիանիդի օգտագործման հետ կապված աղետի, բնակչության առողջական վիճակի հետ։

Ամուլսարի ծրագրի ազդակիր բնակավայրերի բնակիչները դիմել են ՎԶԵԲ/ԾՀԱՄ-ին՝ կոչ անելով ՎԶԵԲ-ին դուրս գալ Ամուլսարի ծրագրից

Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների հանքավայրի շահագործման ծրագրի ազդակիր բնակավայրերից 23 բնակիչ դիմել է Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ/EBRD) Ծրագրի հաշվետվողականության անկախ մեխանիզմին (IPAM/ԾՀԱՄ)՝ կոչ անելով ԾՀԱՄ-ին առաջարկել ՎԶԵԲ-ին դուրս գալ Ամուլսարի ծրագրից: Ի աջակցություն Ջերմուկի բնակիչների՝ դիմումին միացել են “CEE BankWatch” միջազգային ցանցը, «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ն, «Հայաստանի անտառներ» ՀԿ-ն, «Կանաչ Հայաստան» բնապահպանական, կրթական ՀԿ-ն և «Հայկական բնապահպանական ճակատ» քաղաքացիական նախաձեռնությունը: Բանկից արդեն հաստատել են դիմումի ստացումը: Դիմումում նշված է. «Մենք՝ Ամուլսարի ոսկեբեր քվարցիտների հանքավայրի շահագործման ծրագրի ազդակիր բնակավայրերից ներքոստորոգրյալներս, գտնվում ենք Ամուլսարի ծրագրի ազդեցության տակ (Lydian Extension project, 2016, #48579): Ծրագիրն առաջ է տանում «Lydian International» ընկերությունը Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկի (ՎԶԵԲ) ֆինանսավորմամբ: Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների հետ միասին մենք դիմում ենք ՎԶԵԲ-ի Ծրագրի հաշվետվողականության անկախ մեխանիզմին (IPAM/ԾՀԱՄ)՝ բանկի սոցիալ-էկոլոգիական քաղաքականությանը և հաստատված սկզբունքներին Ամուլսար ծրագրի համապատասխանության ստուգում նախաձեռնելու նպատակով: Ծրագրի կատարողը՝ «Lydian International» ընկերությունը, ՀՀ նախկին կառավարության օգնությամբ և ՎԶԵԲ-ի ֆինանսական ու բարոյական աջակցությամբ չի կիրառել միջազգային լավ չափանիշներ՝ ազդեցություն գնահատելու և ծրագրի ազդակիր մարդկանց հետ բովանդակալից/առարկայական խորհրդակցություններ անցկացնելու և տեղի բնակչության կարծիքը հաշվի առնելու համար: Մենք կարծում ենք, որ ՎԶԵԲ-ը՝ որպես «Լիդիան»-ի ներդրող, չի ապահովել ծրագրի համապատասխանությունը բանկի բնապահպանական և սոցիալական քաղաքականության հետ: Արդյունքում, ՎԶԵԲ-ին և իր հաճախորդին՝ «Lydian International» ընկերությանը, չի հաջողվել պատշաճ կերպով պաշտպանել մեր բնությունը (ջրերը, օդը, հողը և վայրի բնությունը), մեր համայնքի առողջությունը և ապրուստը (այգիները, արոտավայրերը և սննդի արտադրությունը) և Ջերմուկ խոշորացված համայնքի 5 բնակավայրի, այդ թվում՝ Ջերմուկ առողջարանի, տնտեսությունը (հիմնված բժշկական, գյուղական, էկոլոգիական տուրիզմի և հանքային ջրերի արտադրության, մաքուր գյուղատնտեսության վրա): 2014թ. արդեն իսկ բողոքներ ներկայացվել են ՎԶԵԲ-ի Ծրագրերի բողոքարկման մեխանիզմ, ինչպես նաև Համաշխարհային բանկի Միջազգային ֆինանսական կորպորացիայի (ՄՖԿ) Համապատասխանության ապահովման պաշտպան-խորհրդականի գրասենյակ (ՀԱՊԽ): ՀԱՊԽ-ը բողոքը փակել է հետևալ եզրակացությամբ. «ՀԱՊԽ-ը գտնում է, որ ՄՖԿ-ի պատասխանը համապատասխանության ապահովման հետաքննությանը միայն մասամբ է անդրադարձել համակարգային մակարդակում արված բացահայտումներին, և չի անդրադարձել նախագծի մակարդակում արված բացահայտումներին: Բայցևայնպես, ՀԱՊԽ-ն որոշել էր փակել Լիդիանում ՄՖԿ-ի ներդրումներին վերաբերող երկու գործերն էլ՝ հաշվի առնելով, որ ՄՖԿ-ն որևէ ընթացիկ ներդրում այդ ընկերությունում չունի և ՄՖԿ-ն ունի որոշում՝ չմասնակցել նախագծի մակարդակում որևէ պատասխան գործողությունների իր նախկին հաճախորդի կամ բողոքաբերների հետ»:[1] [2] ՎԶԵԲ-ի Ծրագրերի բողոքարկման մեխանիզմը մեր բողոքները[3][4] համարել է «վաղաժամ», քանի որ այդ փուլում ՎԶԵԲ-ը ներդրել էր միայն օգտակար հանածոների հետախուզման համար (DIF Lydian, 2009, #42182), և հանքարդյունաբերության ծրագիրը դեռ չէր հաստատվել (Lydian Amulsar Gold Mine – Extension, 2016, #48579)[5]: Եթե անգամ մեր բողոքի մերժումն ընթացակարգային առումով հիմնավորված էր, մենք բաց թողեցինք անկախ ստուգման անցկացման հնարավորությունը և ծրագրի ազդակիր համայնքների դիրքորոշման քննարկումը ծրագրի վերաբերյալ: Այսպիսով, սա բաց թողնված հնարավորություն էր՝ տեղեկացնելու ՎԶԵԲ-ին համալիր գնահատման անհրաժեշտության մասին: ԾՀԱՄ-ը կարող է անդրադառնալ և´ Ծրագրերի բողոքարկման մեխանիզմին ներկայացված բողոքներին, և´ ՀԱՊ-ի գնահատման զեկույցին այնքանով, որքանով դրանք առնչվում են Ամուլսարի ոսկու հանքի նախագծի ստուգմանը: 2018-2019թթ-ին մի քանի կազմակերպություններ Ամուլսարի ծրագրի խնդիրները բողոք նամակով ներկայացրել են ՎԶԵԲ-ին: Սակայն բանկը չի դիտարկել այդ խնդիները՝ դիմումատուներից Հայկական բնապահպանական ճակատին նշելով որպես ոչ պատշաճ դիմող:[6] [7] 2018թ. դրությամբ հանքի շինարարության աշխատանքներն առաջ էին գնացել, և մեր շատ մտահոգություններ և վախեր հիմնավորվեցին: Մենք արդեն իսկ կրել ենք լուրջ բնապահպանական վնասներ՝ ջրի, օդի և հողի աղտոտում ծրագրի պատճառով: Մենք անհանգստացած ենք, թե որքան թունավոր կարող է լինել ծրագրի տեղանքից տարածվող փոշին: Չնայած «Լիդիան»-ի ՇՄԱԳ-ի համաձայն հանքարդյունաբերական գործունեության արդյունքում փոշու ազդեցություն Ջերմուկի վրա չի լինի, հանքի շինարարական աշխատանքների մեկնարկից Ջերմուկում արտահայտվեց փոշով զգալի աղտոտում: Օրինակ, ձմռանը ձյունը դառնում էր վարդագույն 8 կիլոմետր հեռավորությունից տարածվող փոշու պատճառով: Անձրևներից հետո մեքենաների վրա և տներում փոշու շերտ էր նստում, ինչը մինչ այդ աշխատանքները չկար[8]: Ուշադրության արժանի են նաև այն պատահարները, որոնք ազդեցություն են թողել Գնդեվազ բնակավայրի խմելու ջրի, ոռոգման ջրի և ձկնաբուծարանների վրա: 2018թ. տեղի է ունեցել ջրի մատակարարման խաթարման և ջրի աղտոտման մի քանի դեպք, չնայած «Լիդիան»-ը գրել էր իր նախագծի ազդեցության գնահատման մասում, որ ջրի վրա ազդեցությունները կարող են կառավարվել և զգալի չեն լինի:[9] Կան ուսումնասիրություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ թթվային դրենաժը կարող է ազդել մակերևութային ջրերի աղբյուրների վրա, ինչպիսիք են՝ Դարբ, Արփա և Որոտան գետերը, բազմաթիվ աղբյուրներ ջրհավաք ավազաններում, Կեչուտ և Սպանդարյան ջրամբարները և, ի վերջո, Սևանա լիճը, ինչպես նաև ստորգետնյա ջրերը:[10] [11] [12] [13] [14] [15] Գնդեվազ բնակավայրի ծիրանի այգիների սեփականատերերը կորցրել են ոչ միայն իրենց հողերը, այլ նաև՝ ապրուստը, որը պատշաճ կերպով չի փոխհատուցվել: Նշենք, որ Գնդեվազի հողերի վաճառքի փաստի վերաբերյալ ՀՀ քննչական կոմիտեում հարուցված է քրեական գործ Գնդեվազի նախկին համայնքապետի կողմից առերևույթ կատարված չարաշահումների դեպքի առթիվ[16]։ Բացի այդ, Ջերմուկ առողջարանային քաղաքը լուրջ վնասներ է կրել, ինչպես օրինակ՝ վարկանիշի կորուստ և բացասական տնտեսական և սոցիալական ազդեցություն տուրիզմի անկման պատճառով: Ջերմուկը վերածվել էր հանքարդյունաբերական քաղաքի, ինչը վնաս էր հասցնում քաղաքի համբավին՝ որպես հեղինակավոր առողջարանային հանգստավայրի: Տուրիզմը Ջերմուկում տուժում էր. մարդիկ չէին ցանկանում գալ մաքուր լեռնային օդ շնչել և բուժիչ հանքային ջրերով բուժումներ ստանալ մի քաղաքում, որը լի էր հանքագործներով, հանքարդյունաբերական հանրակացարաններով և նրանց ցեխոտ ավտոտրանսպորտային միջոցներով: Ջերմուկի սոցիալական կերտվածքը խաթարվել էր հանքի աշխատողների ներհոսքի պատճառով: Ուրանի և այլ ռադիոակտիվ տարրերի ազդեցության ռիսկը չի գնահատվել: Մեր բնակիչները լավ տեղյակ են խորհրդային ժամանակաշրջանում Ամուլսարի տարածքում իրականացված ուրանի և ռադիոակտիվ տարրերի որոնման արշավախմբեր հետազոտությունների մասին և Ամուլսարի ուրանային երևակումների հայտնաբերման մասին («Горный журнал», 2007, N 6,[17]: Ամուլսարի ծրագրի ռադիացիոն ռիսկերի մասին նշված է նաև Սեւանա լճի պահպանության փորձագիտական հանձնաժողովի կարծիքի մեջ, որը ուղարկվել է ՀՀ բնապահպանության նախարարության «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության փորձաքննական կենտրոն»՝ «Գեոթիմ» ընկերության (ներկայումս «Լիդիան Արմենիա») Ամուլսարի ծրագրի 2012թ-ի հայտի վերաբերյալ: Հանձնաժողովի նամակում, մասնավորապես, նշված է. «Նախագծի Radman Associates հատորում նշվում է, որ ռադոնի կոնցենտրացիան գերազանցում է 400ԲԿ m-3 ներգործության մակարդակը, բայց «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատական» հատորում ոչ մի միջոցառում չի նախատեսված ռադոնի մակարդակը իջեցնելու համար:…»: Հանձնաժողովը Սևանա լճի վրա Ամուլսարի ծրագրի ազդեցության վերաբերյալ նշել է. «Նախագծում լցակույտի համար նախատեսված իջույթի հիդրոերկրաբանական առանձնահատկությունների շնորհիվ դիտարկվում են գրունտային ջրերի բազմաթիվ ելքեր, որոնք լցակույտում պարունակվող վտանգավոր բաղադրիչները կտեղափոխեն Որոտանի գետահունը, այնուհետեւ Որոտան-Արփա-Սևան թունելով նաև Սևանա լիճ»: Գնահատելով Ամուլսարի ծրագրի ռիսկերը՝ հանձնաժողովը տվել էր բացասական եզրակացություն: Սակայն 2014թ-ին՝ Սևանի Հանձնաժողովի կազմի փոփոխվելուց հետո, այն դրական եզրակացություն տվեց Ամուլսարի ծրագրին: Հանձնաժողովը մերժեց հասարակությանը տրամադրել իր դրական կարծիքը: Ջերմուկի քաղաքացիների կարծիքը հաշվի չի առնվել: Ծրագրի ՇՄԱԳ-ի պատշաճ հանրային լսում և քաղաքացիների համար քննարկումներ չեն անցկացվել: Լինելով նախատեսվող հանքից գրեթե նույն հեռավորության վրա, ինչպես մյուս, բայց ազդակիր համարված համայնքները, տարածաշրջանի կարևորագույն բնակավայրի՝ Ջերմուկի բնակիչներն օտարված են եղել իրենց հարազատ քաղաքի ապագայի վրա լրջագույն ազդեցություն ունեցող ծրագրի մասին կարծիք հայտնելու իրավունքից։ Չնայած նրան, որ 2016-ին Ջերմուկը դարձավ ազդակիր համայնք, սակայն այդ քաղաքում այդպես էլ օրենքով սահմանված կարգով քննարկումներ չանցկացվեցին: Ջերմուկ առողջարանային քաղաքի վրա, Գնդեվազ և Կեչուտ բնակավայրերի վրա ազդեցությունները պատշաճ կերպով չեն գնահատվել «Լիդիան»-ի և ՎԶԵԲ-ի կողմից: 2018թ. Ջերմուկում կոլեկտիվ հանրագիրը 3000 ստորագրություն է հավաքել՝ Ջերմուկ համայնքը էկո-տնտեսական տարածք դարձնելու և մետաղական հանքարդյունաբերությունն արգելելու վերաբերյալ։ 3000 ստորագրությունը հավաքվել է 5 օրում, որը ցույց է տալիս մետաղական հանքարդյունաբերության արգելքին լայնորեն աջակցելու և Ամուլսարի ծրագրին լայնամասշտաբ ընդդիմանալու փաստը: «Լիդիան»-ը որևէ հանրային համաձայնություն չունի իր գործունեության համար: Վայոց ձորի մարզի Ջերմուկ համայնքի ավագանին հավանություն է տվել հանրագրին (Ավագանու որոշում N 88-Ա, 18 դեկտեմբերի 2018թ.:[18] Ասպիսով խախտվել է մեր իրավունքը ՝ զարգացնելու տուրիզմը որպես համայնքի զարգացման և մեր բարեկեցության ուղղություն, քանր որ ծրագրի արդյունքում կտուժի պատմամշակութային տուրիզմը, քանի որ կոչնչացվի պատմամշակութային ժառանգությունը (տե՛ս հուշարձանների ոչնչացման մասին հավելվածը): Կտուժի էկոտուրիզմը (տես կարմիրգրքյան տեսակների և Բեռնի կոնվենցիայով պաշտպանվող տեսակների անհետացման ռիսկերի մասին հավելվածը): Մենք՝ Ջերմուկի բնակիչներս, մտադիր էինք հայտարարել այդ ռիսկերի մասին Ջերմուկում՝ հանրային լսումների ժամանակ, որոնք նախատեսվում են «Շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության գնահատման և փորձաքննության» մասին օրենքով, բայց դրանք տեղի չունեցան, թեպետ Ջերմուկը ճանաչվել էր ազդակիր համայնք: Լսումներն անցկացվեցին ոչ մեծ գյուղերում, որոնք ներառված են խոշորացված Ջերմուկ համայնքի մեջ, և «Լիդիան» ընկերությունը հայտարարեց, որ նրանք հետևել են օրենքին և անցկացրել հանրային լսումներ այն դեպքում, երբ իրականում Ջերմուկ առողջարանային քաղաքում լսումներ չեն կազմակերպվել, և մեր՝ Ամուլսարի ծրագրի վերաբերյալ հանրային լսումներին մասնակցելու իրավունքն անտեսվել է»: Մենք ցանկանում ենք բարելավել մեր շրջակա միջավայրը և սոցիալական վիճակը, ոչ թե այն վատթարացնել: Մենք ցանկանում ենք վերականգնել մեր ապրուստը և զարգացնել տուրիզմը մեր բնական ռեսուրսների հիման վրա: Մենք ցանկանում ենք բարձրորակ կյանք մաքուր և առողջ միջավայրում: Մենք պայքարում ենք մեր իրավունքի վերականգման համար՝ մեր դիրքորոշումը հայտնելու մեր համայնքների ապագայի կապակցությամբ: Մենք կոչ ենք անում ԾՀԱՄ-ին առաջարկել ՎԶԵԲ-ին դուրս գալ Ամուլսարի ծրագրից, ինչը պատասխանատու քայլ կլինի բանկի կողմից և բանկի կողմից հաստատված Սոցիալական և էկոլոգիական քաղաքականության հետևյալ պահանջների պահպանում. Պահանջ 1.- Էկոլոգիական և սոցիալական ազդեցության գնահատում և դրանց կառավարում: Պահանջ 3. – Ռեսուրսաարդյունավետություն, շրջակա միջավայրի աղտոտման կանխարգելում և վերահսկողություն: Պահանջ 4.- Առողջապահություն և անվտանգություն Պահանջ 6. – Կենսաբազմազանության պահպանում և բնական ռեսուրսների կայուն կառավարում Պահանջ 8. – Մշակութային ժառանգություն Պահանջ 10. – Տեղեկատվության հանրայնացում և շահագրգիռ կողմերի հետ փոխգործակցություն, որպեզի խուսափել հետագա լուրջ և անդառնալի վնասից և վերականգնել Ջերմուկի բնակչության հանդեպ արդարությունը: Աշխարհը նոր մարտահրավերներ ունի, որտեղ մարդու առողջությունը և կյանքը առողջ շրջակա միջավայրում դառնում են սկզբունքային, ինչի մասին վկայում են խոշորագույն կազմակերպությունների հայտարարած դիրքորոշումները: Մենք վստահ ենք, որ ՎԶԵԲ-ը, լինելով զարգացման խոշորագույն ֆինանսական ինստիտուտներից մեկը, հաշվի կառնի մեր բողոքը, կուսումնասիրի մեր կողմից բարձրացված խնդիրները և որոշում կկայացնի ի օգուտ Ջերմուկի բնակիչների»: Նշենք, որ այս դիմումի հետ միասին, որպես լրացուցիչ տեղեկատվություն ՎԶԵԲ-ին է ուղարկվել նաև “CEE Bankwatch Network” միջազգային ցանցի, «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ-ի, «Հայաստանի անտառներ» ՀԿ-ի, «Կանաչ Հայաստան» բնապահպանական, կրթական ՀԿ-ի կողմից 2020 մարտին Բեռնի կոնվենցիայի քարտուղարություն ուղարկված բողոքը, որում, մասնավորապես, նշված է, որ ՀՀ կառավարությունը խախտել է Բեռնի կոնվենցիայի 4-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերը, 5-րդ և 6-րդ կետերը՝ տալով թույլտվություններ Ամուլսարի ոսկու նախագծի իրականացման համար և թույլ տալով նշանակալից ազդեցություն Մշտական հանձնաժողովի 4-րդ բանաձևով (1996թ.) և 6-րդ բանաձևով (1998թ.) պաշտպանվող բնակմիջավայրերի և տեսակների վրա: Բեռնի կոնվենցիայի քարտուղարությունն ակնկալում է մինչև հուլիսի 17-ը ստանալ Հայաստանի իշխանությունների դիրքորոշումը ՀԿ-ների բողոքի կապակցությամբ: «ԷկոԼուր» տեղեկատվական ՀԿ ————————————————– [1] http://www.cao-ombudsman.org/cases/case_detail.aspx?id=221 [2] http://www.cao-ombudsman.org/cases/document-links/documents/CAOCompliance_MonitoringReport_Lydian_Armenia-01and02_10022018.pdf [3] https://www.ebrd.com/downloads/integrity/amulsar_complaint.pdf [4] https://www.ebrd.com/downloads/integrity/amulsar2_complaint.pdf [5] https://www.ebrd.com/work-with-us/project-finance/project-complaint-mechanism/pcm-register.html [6] http://www.armecofront.net/en/news/ebrd-investment-in-lydian-internationals-mining-project-in-amulsar-and-how-it-threatens-the-sustainability-of-the-region/ [7] http://www.armecofront.net/en/amulsar-2/ebrd-renounces-its-liability-in-amulsar-mine-project/ [8] http://www.armecofront.net/amulsar/jermuk/ [9] վթարների մասին նյութերի հղումները`http://www.armecofront.net/amulsar/arpa-river/, https://ecolur.org/hy/news/amulsar/–/10225/, https://ecolur.org/hy/news/amulsar/gndevaz-residents-blocked-roads-running-to-amulsar-and-demanding-to-stop-amulsar-project/10134/ [10] http://www.armecofront.net/en/amulsar-2/ebrd-twists-the-findings-of-elard-review-on-amulsar-gold-project/ [11] http://www.armecofront.net/en/amulsar-2/missing-elements-and-underestimation-of-risk-in-lydians-2019-ni-43-101-technical-report-ann-maest-phd-buka-environmental/ [12] http://www.armecofront.net/en/news/amulsar-conclusions-of-international-renown-experts/ [13] https://ecolur.org/files/uploads/pdf/amulsar%20Harut%20Bronzyan/bronozianconsultantsamulsar.pdf [14] http://investigative.am/images/2019/lidian/porcaqnnutyun/amulsar11.pdf [15] https://ecolur.org/en/news/amulsar/–elard–/11536/ [16] http://investigative.am/en/news/view/amulsar-hoxataracq.html [17] http://www.rudmet.com/journal/742/article/10433/?language=en) [18] http://jermuk.am/Pages/DocFlow/default.aspx?a=v&g=cc4fe3b5-9c3e-4cb2-bbd5-918aa9bc45c2

13:05 - 19 մայիսի, 2020

Բաց նամակ հայկական սփյուռքի խոշոր դրամատերերին և գործարարներին

Կորոնավիրուսի գլոբալ համավարակը առողջապահական ու տնտեսական ճգնաժամի է հանգեցրել աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներում, որի հետ կապված նոր առաջնահերթություններ են առաջացել։ Միևնույն ժամանակ ջրի երես են ելնում այս նույն ճգնաժամը չարաշահելու ծարավ ունեցողները․ մասնավորապես Հայաստանում կրկին ակտիվացել է հանքահումքային պրիմիտիվ ու անհեռանկար տնտեսական հռետորաբանությունը, Լիդիանի արժետոմսերի առևտուր է տեղի ունենում բորսայից դուրս։ Համավարակը ակնհայտ է դարձնում կյանքի կայունությունն ապահովող տնտեսական ոլորտների` գյուղատնտեսության, պարենի արտադրության, առողջության պահպանման ու վերականգնման գերակայությունը։ Ամուլսարի համար մեր պայքարն այս բոլոր առաջնահերթությունների մարմնացումն է, ուստի կարևորում ենք այս հորդորը հնչեցնել հենց հիմա։ Հորդորում ենք հեռու մնալ Ամուլսարում հանքարդյունաբերական որևէ ներդրումից․ ՀԲՃ Առաջին անգամը չէ, որ դիմում ենք խոշոր դրամատերերին և գործարարներին՝ կապված Հայաստանի ընդերքն ու ապագան կեղեքող գործունեության՝ հանքարդյունահանման հետ։ Դեռևս 2014թ․-ին Armenian Weekly-ում հրապարակվեց բաց նամակ, որով կոչ էինք անում որևէ կերպ չմասնակցել հանքաջրաբուժական հայտնի առողջարան Ջերմուկի անմիջական հարևանությամբ նախատեսված ոսկու հանքի ծրագրին՝ մանրամասն նկարագրելով դրա սոցիալական, տնտեսական ու բնապահպանական վտանգները։ Լիդիան ընկերությունը մինչ այդ ակտիվորեն լոբբինգ էր արել քաղաքական ու տնտեսական լծակների տիրապետող հայազգի գործարարների շրջանում, որպեսզի նրանք գնեն իրենց արժետոմսերը և, իբր, ակնկալեն ահռելի եկամուտներ Ամուլսարում իրենց երևակայած բացահանքի ոսկուց։ Մեզ հասած լուրերի համաձայն՝ Լիդիանը Ամուլսարի ծրագիրը ներկայացնում էր իբրև 4 միլիարդ դոլարի եկամուտ ունեցող նախագիծ։ Ամուլսարի ծրագիրը ֆինանսավորողներին, ներառյալ խոշոր բանկերին, հեջ-ֆոնդերին նույնպես մոտ 30 հազար ստորագրություններով դիմումներ ենք ուղարկել․ մինչ օրս change.org կայքում այդ ստորագրահավաքը շարունակվում է։ Դեռևս 2012թ-ին Ամուլսարի ոսկու ծրագրի հետ կապված Ջերմուկում տեղի ունեցած հանդիպման ժամանակ Ապրես Զոհրաբյանը բառացիորեն ասաց․ «․․․բարի խորհուրդ Գեոթիմին (Լիդիանին), եթե ներդրել եք ինչ-որ գումար, այլևս մի փորձեք նորից փող ներդնել, սա անհեռանկար բիզնես է, նոր սերունդը թույլ չի տալու»։ Հանքարդյունաբերության ավերիչ ու վնասաբեր լինելու մասին հանգամանալից դիմումներ գրեցինք նաև ՀԲԸՄ-ի խորհրդին, որի անդամներից շատերն արդեն ներգրավված էին Ամուլսարի ծրագրում։ Ձեզնից շատերը չլսեցին մեր արդար պահանջը, Լիդիանի ավերիչ ծրագրի համար ընկերության բաժնետոմսեր գնեցին «բարերարի» հագուստով ներկայացող կանադահայ, անգլիահայ, ամերիկահայ բիզնեսմեններ։ Շատ հայտնի ռուսահայերից ոմանք էլ հայտարարեցին, թե հանքարդյունահանումը Հայաստանի տնտեսության ռազմավարական ճյուղերից է. իրենց հիմնադրած Ամերիաբանկի միջոցով խոշոր վարկ տրամադրեցին Լիդիանին։ Կային հայազգի մարդիկ, ովքեր տարբեր ֆինանսական ու քաղաքական գործարքների միջնորդի դեր էին տանում։ Կոռումպացված կառավարության հետ տարված աշխատանքներից հետո վերջինս թաթախվեց անհեռանկար այս բիզնեսն արտոնելու վտանգավոր գործի մեջ՝ անտեսելով բազմաթիվ օրենսդրական արգելքներն ու հանրային դիմադրությունը։ Այդուհանդերձ, այս բոլոր տարիներին Հայաստանի կառավարությանը, Լիդիանին, Հայաստանից դուրս ապրող հայերին հայտնի է եղել, որ Հայաստանի բնակչությունը և մասնավորապես Ջերմուկի ու Գնդեվազի բնակիչների ճնշող մեծամասնությունը դեմ է իրենց տարածքն ապականելուն և իրենց ապագան վտանգելուն։ Իրենց իրավունքները պաշտպանող քաղաքացիներն, ի վերջո, ստիպված եղան սեփական ուժերով կասեցնել այդ ծրագիրը՝ արդեն 22 ամիս ֆիզիկապես պաշտպանելով Ամուլսարը, Հայաստանի ջրերի ու սերունդների ապագան։ Այժմ Լիդիան ընկերությունը, որի ողջ գործունեությունը հիմնված է եղել իրականությունն ուռճացնելու, հանքարդյունահանման ծրագրի վնասները խիստ թերագնահատելու, բիզնես նախագծի շահույթը խիստ գերագնահատելու, համայնքի դիմադրությունն անտեսելու, օրենսդրական արգելքները կառավարության հետո գործարքների միջոցով շրջանցելու և այլ բացասական մոտեցումների վրա, փորձում է փրկել իրեն և ֆինանսավորում է հայցում։ Մեծ զայրույթ է առաջացնում, որ այսքանից հետո այս տխրահռչակ ընկերությունը փորձում է համոզել, որ ինչ-որ մեկը գնի Ամուլսարի ծրագիրը կամ ֆինանսավորի ներդրումային արբիտրաժ դիմելու՝ ընկերության խոշոր ծախսերը (ինչպես երևում է Կանադայի դատարանին Լիդիանի տնօրեն Էդվարդ Սելլերսի տված ցուցմունքներում), ակնկալելով, որ կորպորացիաների համար ստեղծված այդ դատարանի վճիռը կարող է ընդդեմ Հայաստանի կառավարության լինել։ Նման դեպքում սահմանված փոխհատուցումները Լիդիանի ծախսերից շատ ավելին կարող են լինել, հետևաբար ներկայացվում է նաև, որ ով փորձի արբիտրաժի փող տալ, տոկոս ստանալու ակնկալիք կունենա։ Պետությանը արբիտրաժ ներքաշելն ինքնին չարանենգ ներդրումային ծրագրի է նմանվում։ Մեզ հասել են լուրեր, որ Լիդիանը հիմա էլ լոբբինգ է անում հատկապես Կանադայի հայ բիզնեսմենների շրջանում, այդ թվում նաև՝ ներկայացուցչական պաշտոններ զբաղեցնող կանադահայերի, Հայ դատի պաշտպանության գործում ներգրավված գործարարների և այլոց։ Զավեշտալի է չէ՞ ստացվում, որ հայրենասիրության ու բարեգործության մասին ամենաշատը խոսողներն են, որ պատրաստվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներին սնանկացնել միջազգային դատարաններում և դրանով շատ հաշվենկատ կերպով ուզում են հարստացնել իրենց գրպանները: Այդպիսի փորձ արել է շատերիդ հավանաբար հայտնի Վան Գրիգորյանը՝ Գլոբալ Գոլդ ընկերության սեփականատերը՝ ներդրումային դատարանում դատի տալով Հայաստանի Հանրապետությանը և կորզելով հանրության համար բացարձակապես անհայտ մնացած «հաշտություն»՝ իմանալով հանդերձ, որ ծայրահեղ կոռուպմացված պաշտոնյաների հետ է ժամանակին գործարքի գնացել։ Սփյուռքի խոշոր դրամատերերի ու գործարարների մասնակցությունը Հայաստանի ընդերքի թալանում Ամուլսարի ոսկու կորզման ծրագիրը ո՛չ միակն է, ո՛չ էլ առաջինն է՝ իբրև ավերիչ գործունեություն, որին մասնակցում է սփյուռքահայ կապիտալը: Սփյուռքահայ դրամատերերն ու գործարարներն առնվազն 20 տարի շարունակ համագործակցել են ՀՀ կոռումպացված կառավարությունների հետ, ներգրավված են եղել խոշոր ու մանր հանքակորզման ծրագրերում և ինչպես վերը նշվեց՝ նույնիսկ արբիտրաժային տրիբունալների դուռը տարել Հայաստանի Հանրապետությանը: Նրանցից որոշների անունները կուզեինք նաև նշել այս նյութում: Վան Գրիգորյանը՝ Ամերիկայի հայկական համագումարի հոգաբարձուների խորհրդի համանախագահը, իր «Գլոբալ Գոլդ» կորպորացիայի դուստր ձեռնարկություններով հանդերձ՝ ընդերքօգտագործման թույլտվություններ է ձեռք բերել Թուխմանուկի ոսկու հանքի, Հանքավանի, Մարջանի, Տերտերասարի, Լիճքվազ-թեյի հանքավայրերի համար, որոնցից շահագործել է միայն Թուխմանուկը, հայտնի կոռուպցիոներ նախարար Վարդան Այվազյանի հետ չի կարողացել իր հաշիվները մաքրել, այնուհետև պետությանը ներքաշել է ներդրումային արբիտրաժային վեճի մեջ, որի ընթացքի և ելքի մասին այսօր ՀՀ կառավարությունում անգամ տեղեկություններ չունեն: Հայաստանի ժողովրդի գլխին կախված է թողել ոսկու բացահանքեր ու պոչամբար, ինչպես նաև բազմաթիվ չվճարված պարտքեր։ Եվ այնուամենայնիվ, «երկարամյա հայրենանպաստ գործունեության» համար Սերժ Սարգսյանը նրան պատվո շքանշանով է պարգևատրել: Ախթալայի լեռնահարստացուցիչ կոմբինատի նախկին սեփականատեր, տխրահռչակ Սերոբ Տեր-Պողոսյանը, ով տարիներ շարունակ գովազդվում էր որպես մեծ բարեգործ և գործարար, սակայն, ինչպես պարզվեց քրեական վճռով, հարուստի իր դիրքն օգտագործում էր Ախթալայի աղքատության ու ծանր մետաղների մեջ ապրող երեխաների մարմինները չարաշահելու ուղղությամբ, փաստացի սեռական բռնության ենթարկում անչափահաս տղաների։ Այս ցուցակում հատուկ տեղ ունի կանադահայ Հրաչ Ջաբրայանը՝ Կապանի լեռնահարստացման կոմբինատի նախկին սեփականատեր «Դանդի Փրեշըզ Մեթալզ Կապան» ընկերության տնօրենը։ 2000-ականների սկզբին Կանադական Դանդի Փրեշըզ ընկերության կողմից «ջրի» գնով կոմբինատի ձեռքբերումից և 2016թ-ին 25 միլիոն ԱՄՆ դոլարով բարեհաջող ռուսներին վաճառելուց հետո՝ Ջաբրայանը հիմա էլ այլ ընկերությունների միջոցով է զբաղվում Հայաստանում նավթ և գազ, ինչպես նաև ոսկի ու այլ մետաղներ որոնելով, միևնույն ժամանակ ջանքի չի խնայում Լիդիանին գովաբանելու և Ամուլսարի պահապանների նկատմամբ ատելություն հրահրելու ուղղությամբ։ Երևի շահ ունի… Մյուս կանադահայ Վահան Քոլոլյանը, ով ներգրավված է Ամուլսարի ծրագրում (եղել է Lydian International-ի ոչ գործադիր տնօրենը և 2018թ-ի դրությամբ 10 խոշորագույն բաժնետերերից մեկն էր), բարեգործության ու հանքակորզման կրկնակի թելերի վրա խաղալու մեծ փորձ ունի: Նա մասնակցություն է ունեցել նաև աշխարհի այլ մասերում հանքակորզման ծրագրերի, մինչդեռ ինչպես Կանադայում, այնպես է Հայաստանում նաև մշակութային ու կրթական ծրագրեր է ֆինանսավորում: Ռուբեն Վարդանյանի մասին շատ բան ասելու կարիք, թերևս չկա. նա անցյալ տարի աշխարհին հայտնի դարձավ «Տրոյկա լվացքատան» գործով: Ամերիաբանկը, որի տնօրենների խորհրդի անդամ է Վարդանյանը, խոշոր վարկ է տվել Լիդիան ընկերությանն Ամուլսարի ծրագրի համար, և անգամ Վարդանյանի IDeA հիմնադրամի հայտարարած զարգացման մոդելների մեջ ներառված է հանքարդյունահանումը: Իսկ ականավոր հանքատերերից մյուսը շվեյցարահայ Վարդան Սըրմաքեշն է՝ Արցախում «Գոլդ Սթար» ընկերության միջոցով Քաշաթաղի շրջանում ոսկու հանք շահագործողը։ Այս հանքի, կորզված հումքի, վաճառքի, թողած վնասի նկատմամբ ընդհանրապես որևէ վերահսկողություն չկա։ Փոխարենը բարձագոչ հոդվածներ կան Սըրմաքեշի կողմից բիզնես հայրենադարձությունը ֆինանսավորելու մասին: Նա ներգրավված է նաև Արցախում ՀԷԿ-երի կառուցման ու շահագործման գործընթացներին։ Կոռումպացված իշխանավորների կողմից նա նույնպես մեդալների է արժանացել։ Չմոռանանք նաև Ժոզեֆ Ուղուրլյանին, ում Հայաստան բերելով շատ է հպարտանում նախագահ Արմեն Սարգսյանը: Նա «Ամբեր կապիտալ» ընկերության հիմնադիրն ու տնօրենն է։ Ուղուրլյանը նույնպես ներգրավված է(ր) Ամուլսարի ծրագրում որպես խոշոր բաժնետեր, ինչպես նաև Արցախի գետերը ցամաքեցրած խոշորագույն ԱրցախՀԷԿ-ի համասեփականատերն է(ր), որը պետական սեփականություն հանդիսացող ՀԷԿ-ից սահուն անցել էր մասնավոր բիզնեսների ձեռքը: Եվ անշուշտ, հիշատակման է արժանի Ռուսաստանից «վերադարձած» Վալերի Մեջլումյանը, ում Վալլեքս ընկերությունների խումբը պատասխանատու է Թեղուտում բնապահպանական, սոցիալական և տնտեսական ճգնաժամի ստեղծման համար: Այս խումբը նաև զբաղված է Արցախի ընդերքի պաշարների թալանով։ Ավելի մանր դրամատերերից կարելի է հիշատակել Վահագն Ժայռենց Գայայանին, ով փորձում էր հանք արդյունահանել Վազաշենում՝ Հայաստանի էկոլոգիապես ամենամաքուր ու անտառապատ տարածաշրջաններից մեկում: Իբրև վերջաբան Տարիներ շարունակ հայկական սփյուռքի մասին խոսելիս, ցավոք, ա՛յս մարդկանց են լեգիտիմացրել ՀՀ պետական մարմիններն ու զանգվածային լրատվամիջոցները, նրա՛նց են հրավիրել տարբեր կոնֆերանսներում ելույթներ ունենալու, նրա՛նց են առաջին հերթին հանդիպել արտասահմանյան այցելությունների ժամանակ, նրա՛նց են նվիրվել հաղորդումներ, տեսանյութեր, գովասանքներ ու մեդալներ: Եվ նրանց կողքին անտեսանելի են մնացել, կամ շատ դեպքերում նույնիսկ պախարակվել են բազմաթիվ սփյուռքահայեր, ովքեր բնակություն են հաստատել Հայաստանում և ամեն օր այստեղ են գործունեություն ծավալում՝ արհեստավորներ, գիտնականներ, հանրային գործիչներ, արվեստագետներ, լրագրողներ... Եզակի բացառություններով` անտեսանելի են դարձվում նաև այն բազմաթիվ սփյուռքահայերը, ովքեր թիկունք են կանգնել քաղաքացիական շարժումներին և քննադատել են ժամանակի ՀՀ կառավարությանը կամ ՀՀ-ում տարվող տարբեր քաղաքականությունները: Սակայն հայկական սփյուռքի ա՛յս խավի միջոցով է նաև, որ Ամուլսարի խնդիրը (ի թիվս այլ հարցերի) բարձրաձայնվում է տարբեր երկրներում և զորակցության ալիքներ է ստեղծում: Ու մեծամասամբ նրանց շնորհիվ է նաև, որ հնարավոր է լինում 22 ամիս շարունակ գոնե նվազագույնս հոգալ Ամուլսարի պահապանների սննդի ու ջեռուցման կարիքները: Ամուլսարում որևէ հանք չի լինելու, դա արդեն որոշված է համայնքների կողմից, իսկ Լիդիանին փրկելու փորձերն, ի վերջո, ձախողվելու են: Ուստի հորդորում ենք ձեզ, քանի դեռ շատ ուշ չէ, հեռու մնալ այս ծրագրից և էլ ավելի չմրոտել ձեր հեղինակությունն իբրև գործարարներ։

16:35 - 08 ապրիլի, 2020