Թուրքիա

Թուրքիայի Հանրապետությունը պետություն է Եվրասիայի հարավարեւմտյան հատվածում։ Սահմանակցում է Հունաստանին, Բուլղարիային, Վրաստանին, Իրաքին, Սիրիային, Հայաստանին, Իրանի Իսլամական Հանրապետությանը եւ Ադրբեջանի էքսկլավ Նախիջեւանի Ինքնավար Հանրապետությանը։ Բնակչությունը 2015թ. մարդահամարի տվյալներով 82.003.882 մարդ։ Տարածքը 783.562 կմ²։ Երկիրը ղեկավարում է նախագահ Ռեջեբ Թայիփ Էրդողանը։

«Թուրքիային բացառելը խաղաղության բանալին է Կովկասում: Շատ հայերի այս պատերազմը հիշեցնում է 105 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանությունը»․ Արմեն Սարգսյանը The Critic-ին տված հարցազրույցում

Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանը հարցազրույց է տվել բրիտանական The Critic պարբերականին: Հարցազրույցի նախաբանում լրագրող Կապիլ Կոմիրեդին համառոտ ներկայացրել է Լեռնային Ղարաբաղը և իրավիճակը. Լեռնային Ղարաբաղը լի է աշխարհի ամենահին քրիստոնյա պետության խորհրդանիշներով: Հակառակ պատմությանն ու ժողովրդագրությանը՝ խորհրդային վարչակարգն այս տարածքը նվիրեց ադրբեջանցիներին: Այս որոշումը, սակայն, որևէ կերպ չկարողացավ ջնջել հասարակ մարդկանց կապվածությունն ու նվիրվածությունը: Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ տեղի հայերը, օգտվելով առիթից, հանրաքվե անցկացրեցին և մեծամասնությամբ որոշեցին դուրս գալ Ադրբեջանի կազմից ու հռչակել անկախություն: Ոչ ոք չճանաչեց դրա արդյունքները: Եվ երբ ի վերջո ԽՍՀՄ-ը փլուզվեց, Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ իրավունքը Խորհրդային Ադրբեջանից անցավ Բաքվի դրա իրավահաջորդ պետությանը: Սակայն այն, ինչ այսօր տեղի է ունենում, սովորական բան չէ: Այս անգամ պատերազմը տարբերվում է: Գործողությունների բռնկման հաջորդ օրն ինձ հետ զրույցում Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ասաց, որ այս երկիրն առերեսվել է «գոյության ճգնաժամի» հետ: Հաջորդած շաբաթների ընթացքում հազարավոր կյանքեր ոչնչացվեցին երկու կողմերում: Սահմանամերձ շրջաններում պատերազմների ավերակներ են: Թուրքիան, որը մեկ դար առաջ ցեղասպանական գործողություն իրականացրեց հայերի դեմ՝ կոտորելով 1.5 մլն հայ, այս պատերազմի լիարժեք մասնակիցն է: Անկարան ոչ միայն ռազմական ու նյութական աջակցություն է տրամադրում Ադրբեջանին ընդդեմ Հայաստանի, այլև Սիրիայից մոջահեդների է տեղափոխել կովկասյան առաջնագիծ: Կովկասում տեղի ունեցող դեպքերը կարող են հեռու թվալ, սակայն դա այդպես չէ: Այս հակամարտությունը ներուժ ունի աճելու և ներքաշելու մյուսներին: Մենք կարող ենք դրա հետևանքները կրել՝ նախքան այս ամենի մասին հասկանալը: Շաբաթ օրը Ռուսաստանի միջնորդությամբ ժամանակավոր հրադադար հայտարարվեց, որպեսզի հնարավոր լիներ Կարմիր խաչի հետ մարտի դաշտից հավաքել ու փոխանակել հարյուրավոր դիակներ: Սակայն հրադադարի հայտարարումից րոպեներ անց այն խախտվեց: Երեքշաբթի ես զրուցեցի Հայաստանի նախագահ Արմեն Սարգսյանի հետ: Սարգսյանը հատկապես հայտնեց Իսրայելի հետ կապված իր հիասթափությունը, որը շարունակում է զենք վաճառել Ադրբեջանին: Նախագահը, ով, որպես երիտասարդ խորհրդային տեսական ֆիզիկոս, Սթիվեն Հոքինգի հետ իր ավարտական աշխատանքն է արել Քեմբրիջի համալսարանում, նախքան որպես Լոնդոնում ՀՀ դեսպան 1990-ականներին և 2000-ականներին Միացյալ Թագավորություն գալը, թեպետ սիրով է խոսում Բրիտանիայի մասին, սակայն հորդորում է նրա կառավարությանն ու ժողովրդին՝ անհապաղ ուշադրություն դարձնել, թե ինչ է տեղի ունենում Կովկասում: «Եթե Թուրքիան գրավի ողջ տարածաշրջանը, ապա Աստված օգնական բոլորիս»,- նախազգուշացնում է նա: Հարցազրույցը մասնակի կրճատումներով ներկայացնում ենք ստորև. Կապիլ Կոմիրեդի-Շաբաթ օրը Ռուսաստանի միջնորդությամբ հաստատվել էր ժամանակավոր հրադադար, որը, սակայն, րոպեների ընթացքում խախտվեց: Ո՞վ էր հրադադարը խախտել: - Փաստացիորեն՝ ադրբեջանական կողմը: Հրադադարը պետք է ուժի մեջ մտներ ժամը 12-ից, սակայն դրանից անմիջապես հետո հրետակոծության ենթարկվեց Ստեփանակերտի քաղաքացիական բնակչությունը: Սա է փաստը: Եվ եթե ուզում եք հասկանալ, թե ինչու նրանք հրետակոծեցին, ապա ասեմ, որ դա տրամաբանական էր, քանի որ հայկական կողմը չէ, որ սկսել էր այս պատերազմը: Հայկական կողմը կռվում է իր տան համար: Հայերի համար հաղթանակը նշանակում է պաշտպանել տունը, երեխաներին, թոռներին, պապերին, ժառանգությունը, կյանքը, որ այստեղ ապրել ես հազարավոր տարիներ, նշանակում է պաշտպանել քո հավատքը: Սա է պատճառը, որ Ղարաբաղում ռազմական կառույցները գտնվում են գյուղերից և քաղաքներից հեռու, քանի որ դրանց առկայությունը կարող է սպառնալ քաղաքացիական բնակչության անվտանգությանը: Հայերը չեն սկսել պատերազմը: Ադրբեջանն է սկսել` նպատակ ունենալով, ինչպես իրենք են ասում, «ազատագրել» Լեռնային Ղարաբաղը հայերից, ովքեր բնակչության բացարձակ մեծամասնություն են այստեղ: Կապիլ Կոմիրեդի- Ադրբեջանի Գյանջա քաղաքը հրթիռակոծվել է: Գյանջան դուրս է վիճարկելի տարածքից: Ի՞նչ հնարավոր արդարացում կարող է լինել քաղաքին հարվածելու համար: - Որպես Հանրապետության նախագահ, ես կարող եմ խոսել Հայաստանի կառավարության անունից՝ հենվելով այն տեղեկության վրա, որն ինձ է տրամադրել Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը: Պաշտպանության նախարարությունը, ինչպես նաև նախօրեին իր հարցազրույցում արտաքին գործերի նախարարը, հստակորեն հայտարարել են, որ Հայաստանը չի հարվածել Գյանջային: Ուստի, կարծում եմ՝ եթե կա հարց, ապա այն պետք է ուղղել Լեռնային Ղարաբաղի պաշտպանության բանակին: Բայց եկեք հարցին նայենք համատեքստում: Իսկ ինչպե՞ս էր ադրբեջանական կողմն ակնկալում կռվել պատերազմում. պատերազմի առաջին իսկ օրվանից՝ սեպտեմբերի 27-ին, նրանք սկսեցին հարվածել Ստեփանակերտին: Եթե այսօր նայեք Ստեփանակերտին, այն նման է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո քաղաքի՝ ամբողջությամբ ավերված է: Ոչ թե մեկ կամ երկու կառույց, այլ՝ քաղաքի կեսը չկա: Ինչպե՞ս ես ուզում սկսել պատերազմ, խախտել բոլոր կանոնները, հրետակոծել քաղաքացիական բնակչությանն ամենուր և հետո զարմանալ, որ ինչ-որ մեկը հրետակոծել է քեզ: Ես չունեմ տեղեկություն, որ պաշտպանության բանակը նման բան է արել, ես պարզապես վերլուծում եմ զայրույթը: Երբ այստեղ հրետակոծության հազարավոր դեպքեր են եղել, և միայն մեկը՝ այնտեղ, արդյո՞ք կարելի է հավասարություն դնել: Կապիլ Կոմիրեդի - Եթե Դուք ենթադրում եք, որ սա կարող էր լինել պատասխան հրետակոծություն ադրբեջանցիների կողմից հայ քաղաքացիական բնակչությանը հրետակոծելու համար, արդյո՞ք դա չի նշանակի, որ ինքնապաշտպանության բանակը... - Ոչ, ոչ, ես այդպես չեմ կարծում: Այդ իսկ պատճառով ես ունեմ կասկածներ: Ոչինչ չես շահի մեկ կամ երկու շինություն հրետակոծելով և ավերելով: Ես ցավում եմ ցանկացած կյանքի կորստի համար՝ անկախ նրանից, թե որ կողմում, անկախ նրանից, դա կլինի երիտասարդ զինվորի, թե քաղաքացիական անձի կյանք: Դա մարդկային կյանքի կորուստ է: Կապիլ Կոմիրեդի- Երկու հնարավորություն կա: Առաջինը, սա կարող է լինել ինչ- որ տարր, որն ընտրել է պատասխան հրետակոծությունը, որովհետև հարվածի են ենթարկվել Լեռնային Ղարաբաղի քաղաքացիական բնակավայրերը: Կամ սա կարող է լինել գործողություն կեղծ դրոշի ներքո՝ իրականացված հենց ադրբեջանցիների կողմից: Եթե սա առաջինն է... - Դա Դուք եք ասում, ոչ ես: Ես թողնում եմ, որ ինքներդ ենթադրություններ անեք հարցի վերաբերյալ... Կապիլ Կոմիրեդի- Սակայն առաջին մասը խիստ մտահոգիչ է, այնպես չէ՞, քանի որ դա կնշանակի, որ դուք չեք վերահսկում իրավիճակը: - Մտահոգիչ է նաև այն, որ այսօր մենք կենտրոնացել ենք միայն մեկ հրետակոծության վրա: Հենց այս պահին, մինչ մենք խոսում ենք, նրանք հրետակոծում են Ստեփանակերտը: Կապիլ Կոմիրեդի- Ես հասկանում եմ, ես պարզապես ուզում եմ... - Այն, ինչ ունենք, հայտարարված հրադադարն էր, որը նրանք չեն պահպանում: Կապիլ Կոմիրեդի- Լեռնային Ղարաբաղի ուժերը չե՞ն ենթարկվում Հայաստանին: Քանի որ եթե նրանք հրետակոծում են առանց ձեր իմացության, նրանք չե՞ն հրաժարվում ձեզ ենթարկվել: - Դրանք ինքնապաշտպանական ուժեր են, անկախ հանրապետության բանակ: Այդ մարդիկ քվեարկել են, այս տարի ընտրություններ են անցկացրել, շատ ժողովրդավար՝ համեմատած մեր որոշ հարևանների հետ, ժողովրդավարական ճանապարհով ընտրել են խորհրդարան ու նախագահ: Նրանք ունեն իրենց սեփական բանակը և իրենք են այն կառավարում: Այլ պատմություն է, որ Հայաստանից կամավորներ կան: Նրանք բավական շատ են, և նրանց անհնար է կանգնեցնել, քանի որ նրանք նույն ազգի ներկայացուցիչներ են: Եթե Էրդողանն ասում է, թե թուրքերն էթնիկ կապեր ունեն ադրբեջանցիների հետ, ապա այս դեպքում սա ավելին է, քան «կապ»-ը, նրանք հայեր են: Եվ նրանք միայն Հայաստանի հայերը չեն, նրանք ողջ աշխարհի հայերն են: Եվ, որպես հանրապետության նախագահ, ես գիտեմ, որ հազարավոր հայերի հերթեր են գոյացել Ռուսաստանում, Կալիֆորնիայում, Նյու Յորքում, Արգենտինայում և այլուր, ովքեր ուզում են գալ ու որպես կամավոր կռվել, քանի որ նրանց այս պատերազմը հիշեցնում է 105 տարի առաջ տեղի ունեցած ցեղասպանությունը: Թուրքական ներգրավվածությունն ու հռետորաբանությունը, ագրեսիվ կեցվածքը, ռեսուրսների կիրառումը՝ սկսած օդանավերից, դրոններից, ռազմական տեխնիկայից, ռազմական խորհրդատուներից, սպաներից ընդհուպ մինչև իսլամիստ ահաբեկիչներ... Թուրքիան նրանց բոլորին բերել է այստեղ, և այս ամենը հայերին հիշեցնում է 105 տարի առաջ տեղի ունեցած իրադարձությունները: Կապիլ Կոմիրեդի- Որպես մի ժողովրդի նախագահ, որը սփռված է, և որին Թուրքիան մեկ դար առաջ ցանկացել էր վերացնել, ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս պետք է աշխարհը նայի այս ներկայացմանը, որտեղ Թուրքիան, ինչպես ինձ ասել է վարչապետ Փաշինյանը, համակարգում է Հայաստանի դեմ պատերազմը: - Դուք կարող եք խնդրին նայել տարբեր տեսանկյուններից: Թույլ տվեք ներկայացնել մի քանիսը: Ադրբեջանի համար սա պատերազմ է, որտեղ նրանք ցանկանում են էթնիկ զտում իրականացնել: Նրանք ցանկանում են «ազատել» Լեռնային Ղարաբաղն այնտեղ բնակվող հայերից: Իսկ դա էթնիկ զտում է: Ահա այսպիսի պատերազմ է Ադրբեջանը ցանկանում վարել: Ինչո՞ւ է Թուրքիան այստեղ: Նախ, Ադրբեջանին դաս տալու համար՝ ասելով, որ դուք չեք կարող հաղթել, իսկ մենք կարող ենք օգնել ձեզ այդ հարցում, ասել՝ դուք մեր էթնիկ եղբայրներն եք, սակայն չեք կարող դա անել, մեր կարիքն ունեք այսօր, մեր կարիքն եք ունենալու վաղը և ընդմիշտ: Երկրորդը, դաս տալու հայերին՝ ասելով՝ եթե հույս ունեք կամ ակնկալում եք, որ մենք ճանաչելու ենք ցեղասպանությունը, ապա մոռացեք դրա մասին, մենք այստեղ ենք և շարունակելու ենք այն, ինչ սկսել ենք հարյուր տարի առաջ, մոռացեք առաջին ցեղասպանությունը ճանաչելու մասին: Ինչ վերաբերում է միջազգային հանրությանը, ապա, եթե անկեղծ, նրանց համար միևնույնն են միջազգային հանրությունն ու նրա կարծիքները: Այնպիսի երկրներ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Գերմանիան, Ֆրանսիան և անգամ ԱՄՆ Սենատը, ճանաչել են Հայոց ցեղասպանությունը: Թուրքիան կտրականապես հրաժարվում է ճանաչել այն: Իսկ ի՞նչ է սա ողջ աշխարհի հայերի համար: Սա հիշեցումն է ցեղասպանության, և հայերը երբեք թույլ չեն տա, որ այն կրկնվի: Ի՞նչ է սա Հայաստանի հայերի համար: Ղարաբաղը մշտապես Հայաստանի մաս է կազմել: Մենք չենք ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղը շատ պարզ պատճառով: Մենք կարող էինք հեշտությամբ ճանաչել Լեռնային Ղարաբաղը 1994 թվականին: Առաջին պատերազմից հետո՝ 1994 թվականին, երբ հայերը հաղթանակ տարան, մենք ազատ էինք ճանաչելու հարցում, և ո՛չ Թուրքիան, ո՛չ Ադրբեջանը չէին կարող դրա դեմ հանդես գալ: Բայց քանի որ Մինսկի գործընթացը սկսեց խաղաղության շուրջ բանակցությունները, հայկական կողմը որոշեց միակողմանիորեն չճանաչել՝ բանակցությունների հնարավորություն տալով, հանուն խնդրի տևական լուծման: Ճանաչումը կարող էր բարդացնել այս հարցը: Դա է եղել հայկական կողմի մոտեցումը: Սակայն, եթե Լեռնային Ղարաբաղի վրա գործադրված ճնշումը շարունակի աճել, և բանակցությունների հեռանկար չլինի, այդ դեպքում, իհարկե, Հայաստանն այլ ընտրություն չի ունենա, քան Լեռնային Ղարաբաղը ճանաչելը: Օրինակ բերեմ, թե մենք ինչեր ենք դիմագրավել: Լեռնային Ղարաբաղի՝ մեծությամբ երկրորդ քաղաքը՝ Շուշին, գտնվում է Ստեփանակերտի հարևանությամբ: Այնտեղ կան հայկական եկեղեցիներ և մեկ մզկիթ: Առաջին պատերազմից հետո հայերը վերականգնեցին Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին: Տաճարից որոշակի հեռավորության վրա գտնվում է մզկիթը: Եվ այդ մզկիթը ևս վերականգնել են Լեռնային Ղարաբաղի հայերը: Առաջին բանը, որ ադրբեջանցիները խոցեցին Շուշիում, եկեղեցին էր: Հայերի մոտեցումն էր՝ վերականգնել մզկիթը, իսկ ադրբեջանական մոտեցումը ՝ ոչնչացնել եկեղեցին, որտեղ ապաստանում էին երեխաներ և տարեցներ: Սրանք երկու շատ տարբեր մոտեցումներ են: Կապիլ Կոմիրեդի- Դուք ասում եք, որ թուրքերը հաշվի չեն առնում միջազգային հանրության խոսքը: Հաճախ ենք լսում «այլևս երբեք» արտահայտությունը: Նկատի ունենալով հայ ժողովրդի պատմությունը՝ արդյո՞ք միջազգային հանրությունը պետք է հաշվի նստի Թուրքիայի հետ: -Այս հարցը երկու պատասխան ունի: Առաջին պատասխանը բխում է մեր պատմությունից՝ կապված Հայոց ցեղասպանության հետ: Եթե միջազգային հանրությունը թուրքերին թույլ տա այսօր դա կրկին իրականացնել՝ 21-րդ դարում, ավելի քան հարյուր տարի անց, որի միջակայքում եղել են նաև Հոլոքոսթը, ցեղասպանությունը Ռուանդայում, նշանակում է, որ այդ հարյուր տարիներն իզուր են եղել, և մենք դասեր չենք քաղել: Սա հարցի մի կողմն է: Մյուս կողմից՝ Թուրքիան հետաքրքրված է նաև Ադրբեջանի բռնազավթմամբ՝ այնտեղ մնալով եղբայրության և այլնի մասին իր կարգախոսներով: Կապ չունի՝ հակամարտությունը կավարտվի՞, թե ոչ, նրանք կմնան այնտեղ՝ հսկայական ազդեցություն գործադրելով Ադրբեջանի վրա: Նրանք կորոշեն Ադրբեջանի ապագան, կվերահսկեն էներգետիկ աղբյուրները Կասպից ծովից մինչև Եվրոպա: Երբ նրանք հայտնվեն Ադրբեջանում, կդադարեն լինել սպառող և կվերահսկեն խողովակաշարերը: Բոլոր նրանք, որոնք գտնվում են Կասպից ծովում, Կենտրոնական Ասիայի և մինչև Եվրոպա ձգվող երկրները, պատանդ կդառնան, երբ Թուրքիան իրական վերահսկողություն ունենա Կասպից ծովի էներգետիկ աղբյուրների վրա: Կապիլ Կոմիրեդի- Թուրքիան զսպվածություն չի ցուցաբերել Ադրբեջանին աջակցելու հարցում: Հայտարարել է, որ «երկու պետություն ենք, մեկ ազգ»: Մյուս կողմից, Ռուսաստանն, այնուամենայնիվ, որոշ չափով զուսպ է ձեզ ուղղված աջակցության հարցում՝ չնայած Հայաստանը Հավաքական անվտանգության պայմանագրի կազմակերպության անդամ է: Դուք հիասթափվա՞ծ եք Մոսկվայի՝ նման արձագանքից: -Ես հիասթափված եմ մի շարք գործոններից: Հիասթափված եմ, որ ՆԱՏՕ-ն թույլ է տալիս իր անդամ երկրին ներգրավվել երրորդ կողմի հակամարտության մեջ, որի հետ Թուրքիան ընդհանրապես կապ չունի: ՆԱՏՕ-ի անդամն օգտագործում է ՆԱՏՕ-ի ամենաժամանակակից զենքերը՝ F-16-ներ, ԱԹՍ-ներ և ներգրավում զինվորների, առանց մանդատի: Ես հիասթափված եմ նաև, որ Եվրամիության կողմից բավարար ճնշում չկա: Ես հիասթափված եմ, որ ԱՄՆ-ի կողմից մեծ ճնշում չկա, թեև կարող եմ հասկանալ պատճառը: Ամերիկան զբաղված է նախագահական ընտրություններով: Նաև հիասթափված եմ մասնավորապես Իսրայելից, որովհետև նա շարունակում է զենք մատակարարել Ադրբեջանին: Հիասթափված եմ, քանի որ շատ հրեա ընկերներ ունեմ և բարեկամական հարաբերություններ՝ հրեա համայքների հետ: Գիտեմ՝ իսրայելցիների մեծամասնությունը ցանկանում է, որ Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչվի: Սակայն գործող կառավարությունը հրաժարվում է դա անել: Փաստացի, այդ երկրի կառավարությունը, ինչպես իրենք են ասում, «պաշտպանական» զենքեր է վաճառում մի երկրի, որը դրանք օգտագործում է հայ ժողովրդի դեմ հարձակվելու նպատակով: Նրանք պետք է դադարեցնեին մատակարարումները, երբ պատերազմը սկսվեց: Նրանք դա չարեցին: Այս հարցում ես միակը չեմ, որ հիասթափված է: Իմ հրեա ընկերները՝ Իսրայելից մինչև Նյու Յորք, մինչև Մոսկվա, նույնպես մեծապես դժգոհ են այդ ամենից: Անդրադառնալով Ռուսաստանին՝ կարող եմ նշել, որ Ռուսաստանը հայտնել է, որ եթե հարձակում լինի Հայաստանի Հանրապետության վրա, կհարգի իր բոլոր երկկողմ և բազմակողմ պայմանագրերի դրույթները: Նա կկանգնի Հայաստանի կողքին, եթե հարձակում լինի Հայաստանի Հանրապետության վրա: Կապիլ Կոմիրեդի- Ձեզ բավարարու՞մ է այդ հավաստիացումը: -Դա այն է, ինչ ասել է ռուսական կողմը: Ռուսաստանի Դաշնությունը լավ հարաբերություններ ունի նաև Ադրբեջանի հետ: Դա գաղտնիք չէ: Նա լավ հարաբերություններ է պահպանում ինչպես Հայաստանի Հանրապետության, այնպես էլ Ադրբեջանի հետ: Դա նշանակում է, որ Ռուսաստանը կարող է անկեղծ միջնորդ լինել: Թուրքիան չի կարող այդ դերն ունենալ: Թուրքիան բացահայտ այն կողմից է: Ես, իհարկե, չեմ հավատում նրանց անհեթեթությանը՝ կապված «երկու պետություն, մեկ ազգ» կարգախոսի հետ: Նույն տրամաբանությամբ, Թուրքիան կարող է նույնն ասել Կենտրոնական Ասիայի պետությունների մասին: Ռուսաստանի լավ հարաբերություններն Ադրբեջանի հետ նշանակում են, որ նա կարող է հրադադարի միջնորդ լինել: Երկու կողմն էլ կարող են վստահել Ռուսաստանին: Կցանկանայի, որ մեր բոլոր բարեկամները, այդ թվում ՝ Ռուսաստանը, ավելի շատ ճնշում գործադրեն Ադրբեջանի վրա: Բայց կցանկանայի բոլորի կողմից շատ ավելի մեծ ճնշում գործադրվեր Թուրքիայի վրա: Թուրքիան այս հակամարտությունում հիմնական բացասական գործոնն է: Այն պահին, երբ Թուրքիան դուրս բերվի այս խնդրից, վստահեցնում եմ, որ մեկ-երկու օրից պատերազմը կդադարի: Մնալով՝ Թուրքիան կվատթարացնի իրավիճակը ՝ ներգրավելով նաև ուրիշներին: Դա աղետալի կլինի: Կովկասում շատ մեծ հակամարտություն կլինի, որը կարող է շատ ավելի վատ լինել, քան նույնիսկ Սիրիայում է: Թուրքիային բացառելը խաղաղության բանալին է: Միջազգային բոլոր ճնշումները, այդ թվում ՝ Միացյալ Թագավորության կառավարության, վարչապետ Բորիս Ջոնսոնի կողմից, պետք է ուղղված լինեն դեպի Թուրքիա, որպեսզի նա դուրս գա այս հակամարտությունից: Կապիլ Կոմիրեդի- Վարչապետ Փաշինյանը ինձ հետ զրույցում հակամարտությունը բնութագրեց որպես «գոյաբանական սպառնալիք» Հայաստանի համար՝ հաշվի առնելով Թուրքիայի ներգրավվածությունը: Ես նրա հետ խոսել եմ անցյալ ամիս՝ ռազմական գործողությունների բռնկումից մեկ օր անց: Այս ընթացքում շատերն են մահացել: Վախենու՞մ եք, որ Հայաստանի Հանրապետությունն այժմ վտանգված է: -Պատերազմը սրվել է: Այն աճել է իր ծավալով: Զոհերի թիվն այժմ հազարավոր է երկու կողմում: Ադրբեջանական կողմը չի հայտնում իր զոհերի մասին: Հայկական կողմում ամեն օր հեռուստատեսությամբ հայտարարվում են մահացածների անունները՝ ինչպես Լեռնային Ղարաբաղի բանակի, այնպես էլ հայ կամավորների անունները: Խնդիրն այն է, որ հումանիտար հրադադարը չի հարգվել Ադրբեջանի՛ կողմից, և մարտի դաշտում շատ մարմիններ կան: Կա նաև Թուրքիայի ագրեսիվ հռետորաբանությունը, որն օրեցօր աճում է: Եթե հայկական կողմից ինչ-որ գործողություն կամ հայտարարություն է լինում, առաջինը արձագանքողը Բաքուն չէ, Անկարան է: Նրանք այս հակամարտությունը կապում են իրենց հետ: Նրանց կռիվը 150 հազար բնակչություն ունեցող փոքր հանրապետության հետ է, մի գեղեցիկ երկրի, որտեղ կարող եք գտնել հայկական թագավորությունների մասին վկայող մասունքներ մ.թ.ա. 1-ին դարից մինչև 4-րդ, 5-րդ դարեր, երբ այդ տարածաշրջանում ոչ Թուրքիան, ոչ էլ նրա «էթնիկ եղբայրները» ընդհանրապես գոյություն չունեին: Բայց, երբ նայում եք այս հսկայական կայսրությանը` Թուրքիային, որը կռվում է այդ փոքր հանրապետության դեմ, պարզ է դառնում, որ այդ ժողովուրդը պայքարում է իր կյանքի, պատմության, ժառանգության, երեխաների, թոռների, հավատքի համար: Ավելի լայն իմաստով նրանք կռվում են նաև Ռուսաստանի, Իրանի անվտանգության համար: Նրանք նաև անուղղակիորեն կռվում են Եվրոպայի էներգետիկ անվտանգության համար: Եթե Թուրքիան և նրա մոջահեդները մնան այստեղ, նրանք սպառնալիք կլինեն Կովկասի և բոլորի համար: Այս փոքր ժողովուրդը, պայքարելով իր գոյատևման համար, նաև պաշտպանում է մյուսներին: Կապիլ Կոմիրեդի- Ֆրանսիայի նախագահ Մակրոնը վերջերս խոսեց Հայաստանի դիրքորոշման տեսանկյունից: Բրիտանիան, սակայն, սահմանափակվեց Կանադայի հետ միասին հանդես գալով մեղմ համատեղ հայտարարությամբ: Դուք Բրիտանիայում երկար տարիներ դեսպան եք եղել: Դուք մոտիկից ուսումնասիրել եք Բրիտանիան որպես դիվանագետ, ակադեմիկոս և քաղաքական գործիչ: Եվ գիտեմ, որ շարունակում եք մեծ և ջերմ հետաքրքրություն ունենալ Բրիտանիայի նկատմամբ: Ինչպե՞ս եք բացատրում այնտեղի անտարբերությունն այն ամենի հանդեպ, ինչ տեղի է ունենում այնտեղ: -Մեզ համար սա ազգային գոյատևման խնդիր է: Եվ քանի որ հայերն աշխարհում ամենուր են՝ Սինգապուրից մինչև Արգենտինա ու Բրազիլիա, և, իհարկե, Ամերիկա, Եվրոպա, Մանչեսթեր, ես բոլոր հայերի ու Հայաստանի ընկերների և իմ ընկերների ուշադրությունն եմ հրավիրում: Բրիտանիան, դուրս գալով Եվրամիությունից, այժմ ինքն է իր սեփական ճակատագիրը վերահսկում: Եթե Բրիտանիան որոշել է դուրս գալ ԵՄ-ից, և այդ հանրաքվեն ներկայիս կառավարությունը ընդունում է, ես խնդրում եմ նրան մտածել այն մարդկանց մասին, ովքեր, օգտվելով իրենց ժողովրդավարական ընտրությունից, հանրաքվե անցկացրեցին՝ անջատվելով Ադրբեջանից, սակայն ստացան պատերազմ, մահ և տեղահանություն: Մեծ Բրիտանիան, դառնալով Եվրամիությունից անկախ և քրտնաջան աշխատելով իր տնտեսական վերականգնման ու քաղաքական ներկայության համար, այսօր պետք է իր ձայնն ավելի լսելի դարձնի, որպես անկախ պետություն՝ ԵՄ-ի հետ միասին պետք է պաշտպանի այն մարդկանց իրավունքները, ովքեր ընտրել են իրենց ճակատագիրն ինքնուրույն տնօրինելու ճանապարհը: Այն ինչ տեղի է ունենում Լեռնային Ղարաբաղում, հեռու է թվում, իրականում այդպես չէ: Եթե Թուրքիան տիրի այս տարածաշրջանում, Աստված օգնական բոլորիս:

12:58 - 16 հոկտեմբերի, 2020

Ադրբեջանն ու Թուրքիան պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն վարձու մարդասպաններին և մոլեռանդ ջիհադիստներին մեր տարածաշրջան բերելու համար. նախագահ Արմեն Սարգսյանի հարցազրույցն «Ալ-Ջարիդա» օրաթերթին

Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Արմեն Սարգսյանի հարցազրույցը Քուվեյթի արաբալեզու «Ալ-Ջարիդա» օրաթերթին. Հարց- Ո՞վ է սկսել ռազմական գործողությունները Լեռնային Ղարաբաղում և ի՞նչ քաղաքական ենթատեքստում է դա պատահել: Արդյո՞ք մենք ականատեսն ենք լինում պրոքսի պատերազմի, թե՞ սա մեկ այլ մարտադաշտ է էներգակիրների համար մղվող պատերազմում: -Լեռնային Ղարաբաղը պատմականորեն հայկական տարածքի մասի է կազմել, և հայերն այստեղ են բնակվել հազարավոր տարիներ: Պատմականորեն Լեռնային Ղարաբաղը կամ Արցախը մշտապես Հայաստանի մաս է եղել: Դա մի գեղեցիկ լեռնային տարածք է, որտեղ հայերը, որպես բնիկներ, ապրել են հազարավոր տարիներ և այսօր էլ շարունակում են ապրել: Միայն խորհրդային իշխանության տարիներին էր, որ Լեռնային Ղարաբաղը, որպես ինքնավար մարզ, Ստալինի կողմից մոտ 70 տարով տրվեց Ադրբեջանին: Խորհրդային Միության փլուզումից հետո տեղի ունեցավ առաջին պատերազմը, որին հաջորդեցին բանակցությունները՝ շուրջ 30 տարի: Ադրբեջանական կողմն ասում է, որ իրենք լեգիտիմ իրավունք ունեն ազատագրել այդ տարածքները: Բայց ազատագրել ումի՞ց: Այնտեղ 100 տոկոսով բնակվում են էթնիկ հայեր, ովքեր մշտապես բնակվել են այդտեղ: Ինչո՞ւ նրանք պետք է լքեն իրենց տունը միայն այն պատճառով, որ ադրբեջանական կողմն ուզում է դա: Սա կոչվում է ագրեսիա, որին հաջորդում է էթնիկական զտում: Նրանց այդ տարածքները պետք են առանց հայերի: Ադրբեջանական կողմի համար այդ տարածքների նկատմամբ վերահսկողություն հաստատելը և սեփական ագրեսիան արդարացնելն ինքնության կառուցման պատմության մի մասն է, մինչդեռ հայկական կողմի համար դա պայքար է կյանքի, մշակութային ժառանգության, պատմական հիշողության համար: Դա պայքար է իրենց տան, ծնողների և երեխաների համար, ովքեր բնակվում են այդտեղ և այժմ դարձել են ուղիղ թիրախ թուրքական ԱԹՍ-ների և ադրբեջանական հրթիռների համար: Ադրբեջանն սանձազերձել է լայնամասշտաբ այս պատերազմը՝ ի հեճուկս 1994 թվականին հաստատված զինադադարի մասին հստակ համաձայնագրի: Սա իսկական պատերազմ է, որին Ադրբեջանն ու Թուրքիան երկար ու լուրջ պատրաստվել են: Ադրբեջանական կողմը ցանկանում է վերացնել ստատուս քվոն և պարտադրել իր կամքը: Իսկ Թուրքիան ռազմական ու քաղաքական առումներով աջակցում է Ադրբեջանի այս վտանգավոր նախաձեռնությանը՝ տարածաշրջանում հանգեցնելով մարդկային աղետի: Մենք՝ հայերս, երբեք ներգրավված չենք եղել էներգետիկ ենթակառուցվածքի համար պայքարի մեջ: Ընդհակառակը, եղել են նույնիսկ որոշ քննարկումներ Հայաստանից Թուրքիա էլեկտրաէներգիա արտահանելու մասով, ինչպես որ արվում էր Իրանի և Վրաստանի պարագայում: Ինչ վերաբերում է պրոքսի պատերազմի մասին Ձեր հարցին, կարող եմ ասել, որ Թուրքիան օգտագործում է Ադրբեջանին տարածաշրջանում իր գերիշխանությունն ավելացնելու համար: Սակայն այդպիսով այն վտանգում է Հարավային Կովկասի փխրուն կայունությունը: Հարց- Հաշվի առնելով տարածաշրջանային լարվածությունը, չե՞ք վախենում, որ Լեռնային Ղարաբաղում իրադրությունը կստեղծի նոր «Սիրիա»: -Այո՛, վախենում եմ, քանի որ եթե չլինի միջազգային ուժեղ արձագանք տարածաշրջանում Թուրքիայի կանխամտածված և անօրինական գործողություններին, տարածաշրջանը կարող է վերածվել սիրիական մղձավանջի: Իսկ տարածաշրջանում և դրա սահմաններից դուրս դրանից կտուժեն բոլորը: Հետևաբար, եթե Թուրքիային չստիպեն դադարեցնել իր ուղղակի միջամտությունը ռազմական հարձակողական գործողություններին, հակամարտությունը Լեռնային Ղարաբաղի և Ադրբեջանի միջև կարող է դուրս գալ վերահսկողությունից: Մենք պետք է թույլ չտանք Թուրքիային և Ադրբեջանին ավելի ուժգնացնելու և ավելի խճճելու իրավիճակը՝ ստեղծելով մի իրադրություն, որն ի վերջո Կովկասը կվերածի մեկ այլ Սիրիայի: Թուրքիան մշտապես վարձում և Ադրբեջան է ուղարկում վարձկաններ և մոջահեդ-իսլամիստ ահաբեկիչներ՝ կռվելու Լեռնային Ղարաբաղի կամ ինչպես մենք ենք ասում՝ Արցախի Հանրապետության քաղաքացիական բնակչության դեմ: Տարբեր երկրներ պետք է միջամտեն և ուժեղ ու հստակ ճնշում գործադրեն Թուրքիայի վրա՝ դադարեցնելու տարածաշրջանում վերջինիս միջամտությունը: Եթե Թուրքիան հեռու մնա, մենք հնարավորություն կստանանք ունենալու արդյունավետ հրադադար և բանակցություններ, ինչպես նաև հավանականություն՝ վերադառնալու բանակցային սեղանին: Թուրքիայի նման ներգրավվածությունը և ադրբեջանական ագրեսիան, որը չդադարեց անգամ հոկտեմբերի 10-ին հայտարարված հումանիտար հրադադարի ժամանակ, ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի, այլև ողջ աշխարհի հայերի ու հայերի բարեկամների համար ընկալվում է այնպես, որ Թուրքիան ցանկանում է կրկնել այն, ինչ տեղի ունեցավ 105 տարի առաջ, այն է՝ հայերի էթնիկական զտում իրենց հայրենիքից՝ նպատակ ունենալով իրականացնել մեկ այլ ցեղասպանություն: Մենք՝ հայերս, Հայաստանում, Արցախում և Սփյուռքում, երբեք թույլ չենք տա, որ մեկ այլ ցեղասպանություն տեղի ունենա: Այլևս երբեք: Հարց- Ադրբեջանի իշխանությունները պնդում են, որ հայ կամավորները, մասնավորապես Սիրիայից և Լիբանանից, միանում են կռիվներին: Դա ճի՞շտ է: Չե՞ք վախենում, որ սա կարող է մեծացնել հակամարտության կրոնական մասշտաբները: -Օսմանյան կայսրության կողմից իրականացված և ժամանակակից Թուրքիայի Հանրապետության կողմից երբեք չճանաչված Հայոց Ցեղասպանությունից հետո հայերը սփռվեցին ողջ աշխարհով և դարձան այնպիսի երկրների հպարտ քաղաքացիներ, ինչպիսիք են ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Ֆրանսիան, Իրանը, Արգենտինան, Լիբանանը, Ավստրալիան, Սիրիան, Վրաստանը, Սինգապուրը, Լեհաստանը և այլն: Նրանք արդյունավետ կերպով ինտեգրվեցին իրենց համար տուն դարձած երկրներում և հասարակություններում և դարձան համեստ ու օրինապաշտ քաղաքացիներ՝ իրենց ներդրումը բերելով հյուրընկալող երկրի տնտեսությանը, քաղաքականությանը, մշակույթին, սպորտին, գիտությանը, տեխնոլոգիաներին, կրթությանը և այլ բնագավառներին: Երբ կա գոյութենական սպառնալիք, ողջ աշխարհի հայերը մոբիլիզացվում են, անգամ գալիս են իրենց Հայրենիք՝ տեղում օգնելու իրենց եղբայրներին և քույրերին: Ադրբեջանն ու Թուրքիան, այլ ոչ թե Հայաստանը, պետք է պատասխանատվության ենթարկվեն վարձու մարդասպաններին և մոլեռանդ ջիհադիստներին մեր տարածաշրջան բերելու և այդպիսով՝ խաղաղության հասնելու գործընթացն ավելի բարդացնելու համար: Քաղաքակիրթ աշխարհը պետք է կանգնեցնի այս ընթացքը: Անընդունելի է 21-րդ դարում վարձկանների գոյությունը, ում վճարում են քաղաքացիական անձանց սպանելու կամ հումանիտար աղետ ստեղծելու համար: Ինչ վերաբերում է կրոնական գործոնին, հայերը երբեք այլ կրոնների հանդեպ վատ վերաբերմունք կամ անհանդուրժողականություն չեն ցուցաբերել: Այս հակամարտության համատեքստում կրոնական գործոնն ուղղակի բացակայում է հենց ամենասկզբից: Հայաստանն ու հայերը լիակատար հարգանք ունեն բոլոր կրոնների ու հավատալիքների հանդեպ և մեր պատմության հազարավոր տարիների ընթացքում մենք հստակորեն ցույց ենք տվել մեր հանձնառությունը մարդկային արժեքներին, այդ թվում և հանդուրժողականությունն ու հարգանքն այլ կրոնների, մշակույթների, ռասաների նկատմամբ և այլն: Չեմ ճանաչում որևէ հայի, ով ատելություն տածի այլ կրոնների ներկայացուցիչների հանդեպ: Մենք քրիստոնեություն ենք ընդունել 301 թվականին, որպես աշխարհում առաջինը պաշտոնապես ընդունած երկիր: Երկու հազարամյակի ընթացքում հայ ժողովուրդն անցել է պատերազմների, հակամարտությունների, տեղահանումների, անգամ ցեղասպանության միջով, սակայն երբեք չի դարձել կրոնական կույր մոլեռանդ, ինչպիսին մենք տեսնում ենք մեր դեմ ադրբեջանական կողմում կռվողների մեջ: Սակայն դուք մշտապես կգտնենք մարդկանց, ովքեր ցանկանում են բորբոքել ատելություն և հրահրել նոր լարվածություններ, և նրանք կասեն, որ այստեղ կա կրոնական գործոն, ինչն անհեթեթություն է: Հարց- Ձեզ բավարարու՞մ է արաբական Ծոցի երկրների դիրքորոշումը իրավիճակի վերաբերյալ: -Առաջին իսկ օրվանից, երբ Թուրքիայի աջակցությամբ ադրբեջանական կողմն աննախադեպ հարձակում սկսեց Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ, ես կապի մեջ եմ եղել արաբական երկրների ղեկավարների հետ, ինչպիսիք են Օմանի սուլթանը, Բահրեյնի թագավորը, Կատարի էմիրը, Եգիպտոսի նախագահը, Հորդանանի թագավորը, Աբու Դաբիի թագաժառանգը և այլն: Նրանց ուղղված իմ նամակներում, ինչպես նաև հեռախոսազանգերի ընթացքում ես խորը մտահոգություն եմ հայտնել պարուրաձև զարգացող այս իրավիճակի մասով՝ նշելով, որ ցավոք սրտի, Ադրբեջանի կողմից հրահրված նման իրադարձային պատերազմներն Արցախի ժողովրդի և Հայաստանի Հանրապետության դեմ նորություն չեն, և որ արդեն ավելի քան երեք տասնամյակ Ադրբեջանը փորձեր է անում Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդիրը լուծել ռազմական ճանապարհով՝ հայերին դուրս քշելով իրենց հայրենիքից, ինչն անընդունելի է: Հարց- Ի՞նչ պահանջներ ունի Հայաստանը զինադադարի հաստատման համար: Ինչպիսի՞ն եք պատկերացնում քաղաքական լուծումը: -Վերջին 30 տարվա ընթացքում առաջին անգամը չէ, որ Ադրբեջանը, վայելելով Թուրքիայի բացահայտ աջակցությունը, նման սարսափելի հարձակում է իրականացնում Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ՝ օգտագործելով հրետանային և հրթիռային զինտեխնիկայի լայն տեսականին, այդ թվում՝ արգելված կլաստերային ռումբեր` թիրախավորելով բնակելի տարածքները, որոնք գտնվում են շփման գծից շատ հեռու: Հատկանշական է, որ այս հակամարտության ուղիները գծվել են 1990-1991 թվականներին, երբ Լեռնային Ղարաբաղի հայերի խաղաղ բողոքներին ի պատասխան՝ այն ժամանակվա Խորհրդային Ադրբեջանը փորձեց դաժան ռազմական ուժի կիրառմամբ իրականացնել զանգվածային էթնիկական զտումներ և շարունակեց իր վայրագությունները՝ բռնի կերպով դուրս քշելով հայ բնակչությանը: Սակայն հայ ժողովուրդը դիմակայեց այդ պարտադրված պատերազմին և նվաճեց 26 տարվա անկախ և խաղաղ կյանքի իրավունք իր սեփական հայրենիքում՝ ընթացող բանակցությունների տևական գործընթացի պայմաններում: Այսօր ևս թուրք-ադրբեջանական շարունակական ագրեսիան, որին բախվում ենք մենք, ի ցույց է դնում վերջիններիս ցեղասպան մտադրությունները՝ հայերին կրկին պարտադրելով պայքարել սեփական տան, ընտանիքի, հազարամյա պատմության և հուշարձանների համար: Մենք առավել քան համոզված ենք, որ Արցախի Հանրապետության միջազգային ճանաչումն այստեղ ապրող հայերի անվտանգությունն ու իրավունքները երաշխավորող միակ տարբերակն է: Այս հարցի քաղաքական լուծումը պարզ է՝ հնարավոր ցեղասպանությունը և այս մարդկանց բռնի տեղահանությունը կանխելու միակ միջոցը նրանց ինքնորոշման իրավունքը միջազգայնորեն ճանաչելն է: Հարց- Լավատե՞ս եք արդյոք Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և ԱՄՆ առաջիկա հանդիպումների վերաբերյալ: Ի՞նչ եք կարծում, միջազգային միջամտությունը կօգնի՞, թե՞ կբարդացնի իրավիճակը: -Միջազգային միջնորդությունը, որն իրականացվում է Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների համանախագահությամբ գործող ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի կողմից, խաղաղ կարգավորման հասնելու հիմնական հարթակներից է, սակայն այդ փխրուն խաղաղությունը բացահայտորեն խաթարվեց Թուրքիայի և Ադրբեջանի կողմից՝ սեպտեմբերի 27-ին ապակայունացնելով կովկասյան տարածաշրջանը և հայերի դեմ կռվելու համար այստեղ տեղափոխելով վարձկաններին ու ջիհադիստներին: Ֆրանսիայի, Ռուսաստանի և Միացյալ Նահանգների ղեկավարների համատեղ հայտարարությունները՝ բռնությունը անմիջապես դադարեցնելու և բանակցային սեղանի շուրջ վերադառնալու վերաբերյալ անտեսվել են ոչ միայն Ադրբեջանի կառավարության, այլև, նախևառաջ, Թուրքիայի ղեկավար Էրդողանի կողմից, ով պատասխանատվություն է կրում Լեռնային Ղարաբաղի հայերի դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած ագրեսիան հրահրելու և դրանում ռազմական մասնակցություն ունենալու համար: Ուստի, միակ միջազգային միջամտությունը Թուրքիայինն է, որը ոչ միայն բարդացրեց իրավիճակը, այլև դարձավ հայ բնակչության գոյության համար իրական սպառնալիք և կտրուկ ապակայունացրեց ամբողջ տարածաշրջանը: Այստեղ հատկանշական է Թուրքիայի արտաքին գործերի նախարար Չավուշօղլուի հայտարարությունն առ այն, որ իր երկիրը շարունակելու է մնալ Ադրբեջանի կողքին բոլոր պարագաներում՝ դրանով հաստատելով այս պատերազմին Թուրքիայի ռազմական ներգրավվածության փաստը: Այս փաստը պետք է լուրջ մտահոգության առիթ տա ՆԱՏՕ-ի անդամ երկրների համար, քանի որ վերջիններիս դաշնակիցը ՆԱՏՕ-ի «Գործընկերություն հանուն խաղաղության» ծրագրին մասնակցող գործընկեր երկրի դեմ ագրեսիայի նախաձեռնողն է: Այս առումով, միջազգային շահագրգիռ կողմերը, բոլոր նրանք, ովքեր հետաքրքրված են երկարաժամկետ խաղաղությամբ կամ հակամարտության լուծմամբ, մասնավորապես՝ Ֆրանսիան, ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը և այլ երկրներ, պետք է այնպես անեն, որ Թուրքիան զերծ մնա միջամտելուց, և ստիպեն Անկարային և Բաքվին հաշվետու լինել և պատասխանատվություն ստանձնել այս սարսափելի պատերազմը հրահրելու համար: Հարց- Հայաստանը դժգոհություն է հայտնել ԱՄՆ-ին՝ F16-ի օգտագործման, ինչպես նաև Իսրայելին՝ Բաքու զենքի մատակարարման հետ կապված, իսկ Ռուսաստանը շատ զգույշ է ձեզ աջակցություն ցուցաբերելու հարցում: Մտահոգվա՞ծ չեք, որ Հայաստանը միայնակ կմնա: -Այս պատերազմում թուրքական F-16-ի օգտագործման հետ կապված հարցը բարձրացրեց Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը, ով հայտարարեց, որ կցանկանար, որ ԱՄՆ պարզաբանի, թե արդյո՞ք այդ կործանիչներն ուղարկվել են Թուրքիա՝ հայ խաղաղ բնակչությանը ռմբակոծելու համար: Այս հարցն առնչվում է նաև ՆԱՏՕ-ին, քանի որ Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է և շահագործում է F-16-երը: Եվ ՆԱՏՕ-ի իմ որոշ գործընկերներին ես խնդրեցի չափազանց մեծ ուշադրություն դարձնել այս փաստի վրա, քանի որ ստեղծվել է մի իրավիճակ, երբ ՆԱՏՕ-ի անդամը, որն ունի գործողությունների հստակ մանդատ, մասնակցում կամ ներգրավված է ՆԱՏՕ-ի անդամ չհանդիսացող երրորդ կողմերի հակամարտության մեջ: Արդյո՞ք Թուրքիան ունի ՆԱՏՕ-ի կողմից նման թույլտվություն կամ կանաչ լույս դա անելու համար: Եթե այո, ապա մենք դա պետք է իմանանք: Եթե ոչ, ապա հուսով եմ, որ ՆԱՏՕ-ի մեր գործընկերներն իրենց ձայնը լսելի կդարձնեն և ճնշում կգործադրեն Թուրքիայի վրա՝ թույլ չտալով, որ վերջինս խառնվի այս հակամարտությանը, քանի որ նրա ներկայությունը ոչնչով չի օգնում, այլ ընդհակառակը՝ իրավիճակն ավելի է սրում: Իսրայելի կողմից Ադրբեջանին շարունակական զենք վաճառելու հարցը երկար պատմություն ունի, որը շարունակում է անհասկանալի մնալ հայ հասարակության համար: Նույնիսկ հիմա, երբ հայերի հանդեպ իրականացվում է թուրք-ադրբեջանական ագրեսիա, Իսրայելի կառավարությունը շարունակում է զինել ագրեսորին, ինչը հայկական կողմի համար անհասկանալի և անընդունելի է: Հայկական կողմը պարզ հարց է բարձրացնում. ինչո՞ւ է հրեական պետությունը, որն ինքը ևս ցեղասպանություն վերապրած երկիր է, զինում Հայաստանի դեմ ցեղասպան պատերազմ մղողներին: Հայաստանն ու Արցախը միայնակ չեն, քանի որ գտնվում ենք ճշմարտության կողմում: Ինչ վերաբերում է Ռուսաստանի դիրքորոշմանը, նախագահ Վլադիմիր Պուտինը հստակ նշել է, որ Ռուսաստանը հանձնառու է եղել և կշարունակի հավատարիմ մնալ իր ստանձնած պարտավորություններին՝ որպես Հայաստանի երկկողմ և բազմակողմ անվտանգության պայմանագրային դաշնակից՝ Հայաստանի հետ ռազմավարական գործընկերության շրջանակում:

15:35 - 15 հոկտեմբերի, 2020